به گزارش صاحب دیوان، عزیز جوانپور در این آیین گفت: کلنل، اولین ایرانی بود که یک اُپرای موسیقی را به زبان ایرانی تنظیم کرده و آن را به نت درآورد. کتاب‌ها و روزنامه‌های وقت آلمان، اغلب از او به عنوان «نجیب‌ترین ایرانی» یاد کرده‌اند.
وی ادامه داد: «محمد تقی پسیان» معروف به کلنل، نخستین خلبان ایرانی است که در تبریز متولد شد و به جهت هوش و ذکاوتش به درجه والی خراسان رسید و چنان ایستادگی به استعمار انگلیسی‌ها داشت که تنها چاره را در نابودی آن دیدند و این شخصیت گرانقدر تاریخی در سال ۱۳۰۰ در ۳۰ سالگی و زمانی که همچنان والی خراسان بود، به دست دولت قوام السلطنه سر و بدنش را از هم جدا کردند و به درجه شهادت رسید.
وی افزود: محمد تقی خان پسیان سال ۱۲۷۰ شمسی در محله سرخاب تبریز و در یک خانواده نظامی به دنیا آمد. با توجه به هوش سرشاری که داشت در سن ۱۵ سالگی وارد مدرسه نظام شده و به سرعت پله‌های ترقی را طی کرد تا به درجه «یاوری» (معادل سرگردی امروز) رسید.
این استاد دانشگاه خاطر نشان کرد: پسیان در جنگ جهانی اول و پیش از اعلام بی طرفی ایران، به عنوان فرمانده کل قوای کشور انجام وظیفه کرد و با تدبیر و تاکتیکی که به خرج داد نامش بر سر زبان‌ها افتاد. او توانست با تاکتیکی سیاسی- نظامی، همدان را که در تسخیر قوای مهاجم روسی بود، با یک سوم نیرو و امکانات روس‌ها از چنگ آن‌ها خارج سازد.
جوانپور گفت: شهرت این شخصیت نظامی از مرزهای ایران هم فراتر رفت تا آنجا که مارشال هیندنبرگ (فرمانده وقت قوای آلمان) او را به سمت فرمانده نیروهای آلمانی در جبهه لهستان منصوب کرد و در این مسئولیت نیز «کلنل (درجه نظامی سرهنگ در دوران قاجار که واژه فرانسوی بود)» لیاقت و شایستگی بی نظیری را از خود به نمایش گذاشت. پسیان همزمان، فن خلبانی را که کم کم در کشورهای اروپایی جان می‌گرفت، فراگرفت و عنوان «اولین خلبان ایرانی» را به خود اختصاص داد.
وی اظهار داشت: بعدها و در حالی که کمتر از ۳۰ سال سن داشت، به ریاست ژاندارمری خراسان بزرگ منصوب شده و با به نظم درآوردن نیروهای نظامی، برقراری امنیت در جاده‌های این منطقه بزرگ، عنوان والی و حاکم خراسان را کسب کرد. از این زمان مبارزات او علیه استعمار انگلیس، شکل جدّی به خود گرفت و در اولین گام نیز سیم‌های تلگراف کل شهر را که قبلا بعد از گذشتن از کنسول‌گری انگلستان در اختیار مردم قرار می‌گرفت از این کنسول‌گری قطع کرد؛ بنابراین نیز دست انگلیسی‌ها از دخالت در امور خراسان قطع شد.
وی ادامه داد: بی کفایتی و مخالفت دولت قوام، توطئه انگلیسی‌ها و فرصت طلبی برخی مزدوران وطن فروش، دست به دست هم داد تا این‌که در توطئه‌ای ننگین، کلنل محمد تقی خان پسیان جان را فدای وطن خویش ساخت و در حالی که امکان فرار برای او مهیا بود، تا آخرین لحظه به مقابله و مبارزه پرداخته و جان و سرش را در این راه از دست داد.
وی تصریح کرد: جنازه کلنل با تشریفات خاصی در کنار مقبره نادرشاه دفن شد ولی شبانه توسط نیروهای قوام نبش قبر و در مکان نامعلومی در یک قبرستان متروکه دفن شد. ۳۱ سال بعد، به طور تصادفی جنازه و تابوت باقی مانده‌اش در خراسان پیدا شده و در سال ۱۳۳۱ نیز به دستور دکتر محمد مصدق، نخست وزیر وقت ایران، پیکر او با احترام و تشریفات خاصی، مجددا تشیع شده و در باغ نادری دفن شد.
پژوهشگر مسائل تاریخی و استاد دانشگاه اظهار کرد: این شخصیت تاریخی با استبداد قاجار مبارزه می‌کرد ولی سیاست مدار نبودن او یکی از علت‌های شکستش بود که نقشه‌ی دولت قوام السلطنه را متوجه نشده و در این راه به شهادت رسید.
جوانپور ادامه داد: او در سن ۱۵ سالگی همزمان با انقلاب مشروطه وارد مدرسه نظامی شد و در تمام صحنه‌های انقلاب مشروطه مشارکت داشت، یکی از شخصیت‌هایی بود که مشروطه خواهی در ذاتش نمایان بود.
وی با بیان این‌که پسیان در وظیفه‌ای که به آن محول شده بود، جدی و دقیق عمل می‌کرد، افزود: کلنل در استان خراسان که زادگاه خود نبود با شجاعت و جدیت صحنه مبارزه استان را مدیریت می‌کرد.
وی با بیان این‌که اصلی‌ترین دشمن وی، قوام السلطنه بود، خاطرنشان کرد و گفت: کلنل با استبداد قاجار مبارزه می‌کرد و به هیچ عنوان زیر بار استعمار نمی‌رفت و تنها به فکر عمران و آبادی بوده و عزت هم وطنانش برایش با ارزشترین دارایی بود.
وی ادامه داد: آن زمان پسیان را به عنوان تجزیه طلب می‌شناختند که می‌خواهد خراسان را از ایران جدا کند، حتی این مطلب را ملک الشعرای بهار نیز باور کرده بود. پایتخت نشین‌ها این اتهام را زده بودند برای این‌که باب میل خودشان نبود و قصد داشتند تا افراد خود را جایگزین پسیان کنند.
این پژوهشگر مسائل تاریخی افزود: پسیان در مدت یک سال که در خراسان بود با افرادی که از پرداخت مالیات سر باز می‌زدند، مبارزه می‌کرد و ساخت مدارس، ترمیم و بازسازی آرامگاه فردوسی و مبارزه با اعتیاد از جمله اقداماتی بود که کلنل در دوران خدمتش انجام داد.
وی با بیان این‌که این شخصیت تاریخی به مدت ۱۵ سال در عرصه کار و مبارزه با فساد تاثیر گذار بود، تصریح کرد: وی از تمام ظرفیت‌های علمی بهره می‌برد و دوست داشت این علم را به دیگران نیز نشر دهد. مسلط به زبان آلمانی، فرانسوی و روسی بود و به عنوان یک نظامی، معلم، نویسنده و روشنفکر در بین مردم شهرت داشت.
جوانپور ابراز کرد: حدود ۱۰۲ سال از شهادت کلنل می‌گذرد اما زندگی این شخصیت می‌تواند برای جوانان، درس و الگو باشد تا به تمام علوم روز دنیا مسلط باشند و در عرصه تعلیم و تربیت گام بردارند.
