ویژه‌برنامه ایستگاه تاریخ‌گردی با معرفی آرامستان طوبائیه تبریز به همت دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی با حضور فعالین فرهنگی و تاریخ پژوهان برگزار شد.
کریم میمنت نژاد، نویسنده و پژوهشگر تاریخ تبریز در این نشست، محله خیابان تبریز را یکی از قدیمی ترین محلات تبریز عنوان کرد و گفت: پارک طوبی که هم‌اکنون در آن هستیم، منتهی الیه محله خیابان است.
وی افزود: در تمام نقاط کشور محله‌ای به نام خیابان وجود دارد؛ به مسیری که مستقیم بود و در هر دو سوی آن، درخت و نهر آب وجود داشت، در اصطلاح شهرسازی قدیم به آن محله، محله‌ی خیابان گفته می شد. خیابان به منظور استقبال از پادشاهان و بزرگان، در ورودی شهرها طراحی می‌شد.
میمنت نژاد افزود: در دوره صفویه رسمی به نام خلعت پوشان وجود داشت که مردم شهر باید به استقبال شاهی که قصد ورود به شهر را داشت، می رفتند و به اصطلاح خلعت پادشاهی می دادند و آن را با شکوه و عزت و احترام به شهر وارد می کردند.
وی با بیان اینکه مرکز محله خیابان تبریز مسجد کریم‌خان است، افزود: در محله خیابان چند قبرستان وجود داشت که یکی از آنها قبرستان طوبائیه است که هم‌اکنون به پارک طوبی مبدل شده است، دیگری در محوطه مسجد کریم‌خان واقع بود، قبرستان بعدی در محوطه مسجد مظفریه بود، که آن مسجد اشتباهی به مسجد کبود شهرت یافته است. دیگری قبرستان آش‌توکن است که مدرسه خیابانی در آن احداث شده است. از دیگر قبرستان های محله خیابان می توان به قبرستان قاسم‌خان اشاره کرد که مدرسه آیت الله طالقانی در آن احداث شده است.
این تاریخ پژوه گفت: جهان گرد فرانسوی ژان شاردن که پیش از جنگ جهانی دوم به تبریز سفر کرده بود، از فراز کوه عینالی نقشه تبریز را کشیده است که تمام این قبرستان‌ها در آن نقشه مشخص است. از مشهور ترین قبرستان های تبریز که در محله سرخاب است، به قبرستان مقبره مشهور است که مشاهیری چون اسدی طوسی، خاقانی و ذوالفقار شروانی در آن مدفون هستند.
وی ادامه داد: حاج رضا از تاجران به نام تبریزی بود که در آن زمان کارخانه زهتابی داشت، باغات محله خیابان تبریز متعلق به او بود. اما روزی تصمیم می گیرد باغ خود را به عنوان قبرستان وقف کند و چون نام همسر حاج رضا، طوبی بود این قبرستان، به نام قبرستان طوبائیه شهرت می یابد.
میمنت نژاد گفت: طوبائیه مدفن مفاخری چون، آیت‌الله شهیدی، باقرخان سالار ملی، میرزامحمود غنی‌زاده، برادران نخجوانی و میرزاباقر حاجی‌زاده است. در این قبرستان از سال ۱۳۱۳ اموات دفن شده‌اند، میرزا محمود غنی زاده که از مشروطه خواهان و موسس روزنامه سهند بوده است از اولین دفن شدگان در قبرستان طوبائیه است.
وی در خصوص سایر مشاهیر مدفون در این قبرستان نیز گفت: برادران نخجوانی سال ۱۳۴۱ در اینجا دفن شده‌اند، حاج محمد نخجوانی طی سفری که به هندوستان داشته است با خرید و فروش کتاب های خطی تاریخی ایرانی در آنجا روبرو می شود، او تمام سرمایه خود را که به منظور خرید چای هندی به آنجا برده بود صرف خرید آن کتب ارزشمند می کند و پس از بازگشت به ایران به کتابخانه مرکزی هدیه می کند.
وی ادامه داد: میرزا باقر حاجی‌زاده یکی دیگر از بزرگان مدفون در قبرستان طوبائیه است، وی پسر یک خاندان بزرگ به نام خاندان کمپانی بود. پدر وی او را به منظور آموزش طب به تفلیس می فرستد، اما چون میرزا باقر به طب علاقه‌ای نداشته در آنجا به آموزش هنر نمایشنامه می پردازد؛ او در تفلیس ازدواج کرده و به تدریس مشغول می شود اما پس از چندیس سال پدرش بیمار شده و با ارسال نامه ای از او می خواهد به تبریز برگردد اما همسر او موافقت نمی کند، میرزا باقر همسرش را طلاق داده و راهی تبریز می شود اما از بد ماجرا پدر او پیش از رسیدن میرزا باقر به تبریز فوت می کند و مادر او نیز با فاصله اندکی از دنیا می رود تمام اموال پدرش به دست عموی خود می افتد و عموی میرزاباقر او را از ارث پدرش محروم می کند تا جایی که میرزا باقر برای گذران زندگی نیز دچار مشکل می شود. میرزا باقر در تبریز یک نمایشنامه به زبان ترکی می نویسد و قرار می شود در محوطه ارک آن را اجرا کند اما روز قبل اجرا رئیس پلیس سیاسی تبریز به دلیل ترکی بودن نمایشنامه از اجرای آن ممانعت می کند.
وی گفت: وضع مالی میرزا باقر بیش از پیش نابسامان می شود و او آواره کوچه و خیابان شده و پس از مدتی در کمال گمنامی از دنیا می رود؛ هنگام غسل، غسال او را شناخته و به خاطر جایگاه خانوادگی، او را در قبرستان طوبائیه دفن می کنند.
وی به باقرخان نیز اشاره کرده و افزود: پس از فوت ستارخان، باقرخان در سال۱۲۹۵ تصمیم می گیرد به عثمانی مهاجرت کند، اما در مسیر به صورت شبانه در روستایی در خواب به قتل می رسند و در همان جا دفن می‌شود. میرهاشم خیابانی از دوستان نزدیک باقرخان از دوره مشروطیت بود. حسین، پسر میرهاشم که نام خانوادگی هاشمی را برای خود انتخاب کرده بود، رباب دختر باقرخان را به ازدواج خود در می آورد، رباب هنگام مرگ به همسرش، تیمسار حسین هاشمی وصیت می کند که پیکر پدرش را به تبریز منتقل کند. تیمسار حسین هاشمی به وصیت همسرش عمل می کند و پیکر باقرخان را به تبریز آورده و در قبرستان طوبائیه دفن می کند.
میمنت نژاد ضمن ابراز تاسف از تخریب این قبرستان گفت: در آبان ۸۷ شهرداری تبریز با تصمیمی عجولانه بدون اینکه از قبرستان مفاخر طوبائیه مستند نگاری انجام شود، این قبرستان را به پارک تبدیل کرد و با این کار قسمتی از هویت تبریز از بین رفت.
@tabrizjebhe
