سال‌ها باید که تا یک سنگ اصلی ز آفتاب/ در بدخشان لعل گردد یا عقیق اندر یمن…
به گزارش صاحب دیوان، درگذشت دکتر صمد موحد مایه اندوه بسیار جامعه علمی ایران به‌ویژه آذربایجان است. نخستین آشنایی من با آثار ایشان در درس گلشن راز و کلاس استاد شیخ‌الاسلامی(رحمه‌الله علیه) بود. کتاب گلشن راز انتشار کتابفروشی طهوری اثری جامع و کامل بود با تصحیح و توضیح و مقدمه ایشان که در دوره کارشناسی ارشد در دانشگاه تهران تدریس می‌شد و احتمالا هنوز تدریس می‌شود.
سال1391 هم توفیق داشتم تا دیدار کوتاهی با ایشان در شهرکتاب مرکزی داشته باشم به مناسبت نقد کتاب رساله سپهسالار. در آن جلسه او را همانند همه توصیف هایی که در این روزها از ایشان خواندم و شنیدم، فردی آرام و ساکت، موقر و سلیم‌النفس یافتم.
همچنین به یاد می آورم هنگامی که کتاب مقامات شیخ‌حسن‌بلغاری را تصحیح می‌کردم متوجه آثار استاد صمد موحد در مورد عارفان آذربایجان شدم و از برخی کتاب‌های ایشان در نگارش مطالبی در مورد عارفان آذربایجان در تعلیقات آن کتاب استفاده کردم. در آن زمان بهتر از هر زمان دیگری متوجه دقت و مو‌شکافی استاد در مورد عرفان آذربایجان شدم.
ازجمله مطالبی که آن زمان در این باب برایم جالب به‌نظر آمد وجود پیرانی به نام بابا است که گاهی تعدادشان در زمان و مکان مشترک به هفتاد و اندی می رسد. این مشایخ پایبندی چندانی به آداب خانقاهی نداشتند و اغلب آنان شوریده و مجذوب بوده و گفتار و رفتارشان بیانگر تجارب معنوی و مکاشفات و مشاهدات ایشان بوده است. ازجمله عارفان با عنوان بابا، می‌توان از بابا فرج وایقانی و بابامزید و بابا‌حسن سرخابی نام برد.
بیشترین آثار صمد موحد در راستای احیای عرفان آذربایجان بوده است؛ خطه‌ای عارف خیز که متأسفانه پژوهش‌های درخور آن کمتر صورت گرفته است. تلاش دکتر موحد در راستای شناساندن عارفان این سرزمین ستودنی است. چند تن از عارفان آذربایجان بیش از دیگران مورد توجه ایشان بودند؛ شیخ صفی‌الدین اردبیلی و شیخ شبستری صاحب کتاب گلشن راز که در تک‌نگاری هایی که در موردشان نگاشته، به آنها پرداخته است.
او همچنین مجموعه آثار شیخ محمود شبستری شامل گلشن راز، سعادت‌نامه، حق‌الیقین، مرآت‌المحققین و مراتب‌العارفین را تصحیح کرده و شرح داده و همچنین کتابی خواندنی درباره محمد شبستری با عنوان «عارفی با دو چهره» نگاشته است.
مریم حسینی؛ استاد دانشگاه الزهرا
