معصومه شقاقی/ به گزارش پایگاه تخصصی تاریخ و فرهنگ آذربایجان،صاحب دیوان،یحیی ذکا به سال 1302 شمسی در تبریز دیده به جهان گشود. جد او حاج میرزا علی اعیان از تجار به نام این شهر و پدرش کارمندی مطلع و باسواد بود. یحیی ذکاء تحصیلات ابتدایی را در مدرسه رشدیه تبریز که مدیریت آن را رضا قلی رشدیه عهده دار بود به پایان رساند.
در سال 1316 به دلیل انتقال پدر به پایتخت همراه خانواده به تهران رفت و تحصیلات متوسطه را در دبیرستان فیروز بهرام ادامه داد. سپس وارد دانشکده ادبیات دانشگاه تهران شد و به تحصیل در رشته باستان شناسی پرداخت. وی به سال 1335 با رتبه اول از این دانشکده فارغ التحصیل شد و پیش از آنکه وارد خدمت وزارت فرهنگ شود، مدتی در کتابخانه دانشکده حقوق دانشگاه تهران مشغول بود، استاد زنده یاد ایرج افشار در این باره می نویسد:
«یحیی پس از گذراندن دوره نظام در آذربایجان و پیش از این که در وزارت فرهنگ به خدمت درآید مدتی بیش از یک سال در کتابخانه دانشکده حقوق که محمد تقی دانش پژوه و من آنجا می بودیم به تجربه درکار کتابداری پرداخت.فعالیت های متعدد پژوهشی یحیی ذکا را بر مبنای تالیفات وی می توان در چند شاخه اصلی بررسی نمود از جمله فعالیت های ایسان: در زمینه تاریخ و به ویژه تاریخ تبریز است، علاقه فراوان به تبریز او را بر آن داشته بود تا از همان سالهای جوانی در پی مطالعه پیرامون تاریخ و پیشینه این شهر کهن باشد چنانکه در یادداشتی می نویسد:
«تبریز زادگاه من است، خانواده ام از بومیان این شهرند، تا آنجا که آگاهی دارم نیاکانم از پانصد سال پیش در این شهر زیسته و در خاک آن خفته اند، بخشی از زندگانیم در آن سپری شده است. از آغاز سالهای جوانی بر آن بوده ام که آنجا را خوب بشناسم و از پیدایش و نام و سرگذشت و پیشامدهایش نیک آگاه گردم، در این راه هر چه بیشتر جسته ام، بیشتر دلبسته تر گشته ام.
هنر ایران یکی دیگر از زمینه های تحقیق و پژوهش این مرد دانشمند محسوب می گردد، برای نمونه پژوهش های ذکا در زمینه هنر کاغذبری یا قطاعی در ایران یکی از کارهای سترگ وی در عرصه تحقیق و پژوهش هنری محسوب می شود، وی در این خصوص می نویسد: «به سال 1336 بیست و یک قطعه کاغذ بریده در دسترسم قرار گرفت که مرا بر آن داشت که درباره خاستگاه و تاریخچه این هنر در ایران به جستجو و پژوهش بپردازم.حوزه زبان شناسی از دیگر عرصه های فعالیت علمی ذکا محسوب می گردد حوزه ای که نقد هایی بر آخرین کتاب ایشان تحت عنوان «جستارهایی درباره زبان مردم آذربایگان» که دقیقا دو روز پیش از درگذشتش انتشار یافت از سوی برخی صاحب نظران زبان ترکی مطرح است مرحوم ذکاء کتابخانه شخصی و ارزشمند خود را به مردم تبریز و به سازمان میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی اهدا کرده اند که جزو ارزشمند ترین گنجینه های کتابی تبریز محسوب میشود.یادش گرامی.
منبع:وب سایت موسسه تاریخ شفاهی معماری و شهرسازی و انجمن مفاخر معماری ایران.اخبار ومقالات،مقالات معماری و شهرسازی
