میرزا آقا تبریزی
از زندگی میرزاآقا اطلاعات کمی در دست است و از نامههایش به میرزا فتحعلی آخوندزاده درمییابیم او اهل تبریز بوده، به زبانهای روسی و فرانسوی آشنایی داشته است و پس از افتتاح دارالفنون با عنوان مترجم معلمین اطریشی مشغول به کار بوده است. احتمال این نظریه که میرزاآقا از طریق تمثیلات آخوندزاده با تئاتر آشنا شده باشد بسیار زیاد است؛ در ابتدا قصد داشت آن را به زبان فارسی ترجمه کند اما صرف نظر کرده و خود به نوشتن تمثیلاتی به همین سبک پرداخت.
چهره ی نخستین نمایشنامه نویس فارسی زبان تا سال ۱۹۵۵ در هالهای از ابهام بود چرا که سه نمایشنامهی او منسوب به میرزاملکم خان بود، تا اینکه در سال ۱۹۵۵ میلادی، «آ.ع. ابراهیموف» پژوهشگر آذربایجانی با انتشار آرشیو اسناد و نامههای میرزا فتحعلی آخوندزاده پرده از این راز برداشت و معلوم کرد این نمایشنامهها متعلق به میرزاآقا تبریزی است. «سرگذشت اشرف خان عربستان»، «سرگذشت شاهقلی میرزا در کرمانشاه»، «طریقهی حکومت زمان خان در بروجرد»، «قصهی عشقبازی آقاهاشم خلخالی و سرگذشت آن ایام» و «حکایت حاجی احمد»، پنج نمایشنامهای هستند که توسط میرزاآقا تبریز نوشته شده‌اند و با توجه به تاریخ رد و بدل شدن نامهها میان میرزا آقا و میرزا فتحعلی، به نظر میرسد تاریخ نگارش چهار نمایش نخست، بین سالهای ۱۲۸۷ و ۱۲۸۸ هجری قمری بوده است که بخشی از آن در روزنامه اتحاد به صورت پاورقی چاپ شده اما بدلیل به توپ بسته شدن مجلس و تعطیلی جراید ادامه نیافت و بعدها در سال ۱۳۴۰ هجری قمری، به نام میرزا ملکم خان به چاپ رسید. او در آثارش به کاربرد اجتماعی- سیاسی نمایش اندیشیده، خود را از محدودیتهای تماشاخانه رها کرده و قصه و نمایش را در هم آمیخت.
ملک پور، جمشید. ادبیات نمایشی در ایران. ۱۳۸۵٫ جلد اول. تهران: انتشارات توس.
آرین پور، یحیی. از صبا تا نیما. ۱۳۷۹٫ تهران: زوار.
رضوانه امامی‌پور
