شرح رجال خاندان صدقیانی

به یاد بزرگ مرد صنعت و اقتصاد آذربایجان «‌‌‌مرحوم فریدون صدقیانی» / (کریم میمنت نژاد)

سالها پیش بعد از چاپ کتاب« تاریخ حکم آباد تبریز» تصمیم گرفتم تاریخ و مشاهیر محلات تاریخی و کهن تبریز را نیز جمع آوری و منتشر نمایم در گام اول بنا به اهمیت و بزرگی ، محله شتربان تبریز«دوه چی» را انتخاب کردم و بارها کوچه ها و کوی های این محله را بدنبال نشانه هایی از گذشته ها،قدم به قدم با پای پیاده پیمودم و از بزرگ و کوچک دنبال افراد سرشناس و نامی محله را می گرفتم تا در فرصتی با مصاحبت با آنها گوشه هایی از اوراق تاریخ این محله را بتوانم فیش برداری نمایم .مدتی به این کار همت داشتم و پس از تحقیق و پژوهش و جمع آوری مطالب و فیش ها متوجه نکته ای شدم که چقدر مردم و اهالی محله از نام و یاد خاندان بزرگی بنام «خاندان صدقیانی» و خاطرات زمانی که «حاج علی اکبر» و «حاج کریم» در کویی بنام کوی صدقیانی در محله شتربان منزل بزرگ و با شکوهی داشتند ذکر خیر کرده اند.سراغ بازماندگان این خانواده را گرفتم که کارخانه «کبریت تبریز» را معرفی نمودند چراکه در حال حاضر بدست نوادگان مرحوم حاج علی اکبر مدیریت می شود و این شد که چند گاهی برای اخذ اطلاعات و عکس های تاریخی از این خاندان به کارخانه می رفتم و با مدیران بسیار خوب و متواضع کارخانه به گفتگو می پرداختم .اولین بار با جناب آقای «فریدون صدقیانی» در آن کارخانه آشنا شدم و پای صحبتها و خاطراتش نشستم و از بزرگی و تواضع این مرد بزرگ درسها آموختم و اکنون که چند روزی است که در میان ما نیست و در غم ماتمش پیراهن عزا به تن داریم حسب وظیفه به صورت اجمال به معرفی این خاندان بزرگ و شرح خدمات آنها در این مقال می پردازم.

مرحوم فریدون صدقیانی

نقل است که ایل صدقیان یکی از اقوام ساکن در نزدیکیهای شیراز بود و در هنگام سلطنت نادرشاه افشار در جابجایی اقوام، این ایل به نزدیکی شهرستان سلماس کوچ داده شده و روستای صدقیان را تشکیل داده‌اند. در سال ۱۳۰۶ زلزله مهیبی شهرستان سلماس را به تلی از خاک مبدل ساخت و در بازسازی این شهر ،روستای صدقیان به شهرستان جدید سلماس که به اسم «شاهپور» نامیده شد ملحق شد. بزرگ این خاندان «حاج احمد تاجر صدقیانی» نام دارد وی پس از ورود به تبریز در خانه‌ای بسیار مجلل و بزرگ در کوی شتربان تبریز ساکن گردید. حاج احمد صدقیانی جزو ثروتمندترین افراد روزگار خود بود و تجارت و املاک فراوانی داشت.
حاج احمد صدقیانی دو برادر دیگر به نامهای حاج صمد و ابوالقاسم داشت که ابوالقاسم در جوانی زمانی که برای زیارت به مشهد رفته بود در آنجا ماندگار می‌شود و سر شاخه صدقیانی‌های معروف مشهد و نیشابور است. حاج صمد صدقیانی نیز به همراه برادر خود در تبریز جزو تجار نامی بوده است.
فرزندان پسر حاج احمد آقا که هر کدام یکی از بزرگترین تجارت خانه‌های ایران را در اختیار داشتند به اسامی علی اکبر، عبدالحسن، محمد تقی، محمد صادق و علی عباس و کاظم بودند. علی عباس و کاظم در شهر تهران به کار تجارت مشغول بودند و بقیه نیز در تبریز ساکن بودند. شاید معروف ترین فرزند این خاندان را بتوان «حاج علی اکبر صدقیانی» نام برد که قریب به پنجاه سال ریاست اتاق بازرگانی تبریز را بر عهده داشت. در مورد وی مهدی مجتهدی چنین می‌نویسد: «از مبرزترین تجار و از معمرین آنهاست. چند سال در اسلامبول اقامت داشته از موسسین کارخانه چرمسازی خسروی است. وی غالباً به ریاست اطاق بازرگانی انتخاب می‌شود و به جهت احترام و نفوذی که دارد، دعاوی بین تجار را با کدخدا منشی حل می‌نماید. حاج میرزا علی اکبر کارخانه فرشبافی تاسیس کرده بود که شهرت بزرگ داشت، حتی محمدرضا شاه قسمتی از فرشهای قصور خود را به آن کارخانه سفارش داده بود.»
ایشان در کنار تجارت از عمده مالک‌های زمان خود محسوب می‌شد. حتی زمانی که دولت تزار روس، سقوط کرد بیشتر تاجران وقت با توجه به باطل شدن منات‌های تزاری در ایران ورشکسته شدند اما حاج علی اکبر به خاطر سرمایه‌گذاری روی املاک همچنان به عنوان تاجی ثروتمند در صفحه تجارت باقی ماند.

نفر وسط:حاجی علی اکبر صدقیانی در منزل محله شتربان

حاج علی اکبر در زمان حکومت یکساله فرقه دموکرات آذربایجان در تبریز اقامت داشت و مایه حل اختلاف تجار با عوامل حکومتی بود. همچنین ایشان در بسیاری از موسسات خیریه و فعالیتهای اجتماعی جزو اشخاص شاخص محسوب می‌شد به طور مثال از موسس دارالعجزه تبریز بود. وی در سال ۱۳۵۵ در سن ۱۱۴ سالگی وفات نمود و فرزندان وی که ادامه دهنده فعالیتهای مرحوم حاج علی اکبر بودند، غلامرضا، اصغر، غلامحسین و حسن آقا نام داشتند.
مرحوم فریدون صدقیانی یکی از فرزندان حسن آقا بود وی متولد ۱۳۲۱ بود و در رشته اقتصاد از دانشگاه «اینیس بورک» اتریش فارغ التحصیل شده بود و سالها به عنوان مدیر کارخانه های کبریت تبریز و کارخانه چرمسازی تهران مشغول فعالیت بود که همواره با حضور در انجمن های اصناف و اتحادیه ها و اتاق بازرگانی در سرپا نگه داشتن صنعت آذربایجان بخصوص صنعت کبریت نقش بسیار قابل ملاحظه ای داشت .
حاج صمد آقا عضو دیگر این خاندان، که در کار تجارت بود سه فرزند داشت به نامهای حاج کریم، حاج رحیم و صاحب سلطان خانم که همسر مرحوم میرزا علی اکبر صدقیانی بود. حاج رحیم صدقیانی بیشتر عمر خود را در استانبول اقامت داشت و به کار تجارت مشغول بود و حاج کریم آقا نیز به عنوان شریک کاری، همراه حاج علی اکبر آقا در تبریز فعالیت اقتصادی انجام می‌داد. «حاج کریم صدقیانی» خانه‌ای بسیار زیبا و بزرگ و اعیانی در کوی شتربان تبریز داشت. این خانه بسیار زیبا که چندین ساختمان و چندین حیات تو در تو داشت متاسفانه اکنون تخریب و به مدرسه زینب کبری تبدیل شده است.

حاج کریم صدقیانی

همه اعضای این خاندان در کوچه‌ای به اسم صدقیانی در کوی شتربان تبریز سکونت داشتند که بعدها حاج علی اکبر آقا به منزل بزرگ و مجلل دیگری واقع در خیابان شاهپور سابق (ارتش فعلی) نقل مکان می‌نماید.
از جمله فعالیتهای تجاری و شراکتی این خاندان می‌توان به تاسیس اولین کارخانه چرمسازی تبریز بنام خسروی اشاره کرد.ساختمان آن اکنون به دانشگاه هنر تبدیل شده است همچنین «کارخانه پشمینه تبریز» و «کارخانه کبریت تبریز» و «کارخانه چرمسازی ری» و« کارخانه برق فروزان تهران» و تجارت فرش بخصوص در «تیمچه صدقیانی تهران» از جمله فعالیتهای صنعتی- تجاری این خاندان بزرگ می‌باشد. همچنین شعبه‌های تجاری در خارج از کشور بخصوص با تاسیس شرکت فرش «کاستلی- صدقیانی» در زمره مشهورترین تولید کننده فرش نفیس در جهان مطرح بود. حاج کریم آقا صدقیانی همسرانی از خانواده‌های سرشناس اختیار کرده بود که« شاهزاده مبعث خانم» از خانواده جهانبانی و« رقیه خانم مشیری» از خانواده میرزا نصراله خان مشیر الدوله را می‌توان نام برد. فرزندانش به اسامی حسینقلی، علیقلی، عباس، صمد، محمد و محمود هم اکثراً در کار تجارت بودند .

منزل حاج کریم صدقیانی در محله شتربان تبریز با چندین حیاط تو در تو

چنانچه مجتهدی نیز آورده وی در کار تجارت بوده و کارخانه‌های بسیاری داشت و همچنین فرشهای بافته شده در کارگاههای وی از شهرت جهانی برخوردار بوده و امروزه در حکم آنتیک هستند. ایشان فرشهای بافته شده نفیس کارخانه صدقیانی را برای بازارهای آمریکا و استانبول و تفلیس صادر می‌کردند همچنین در صنعت صادرات خشکبار نیز از جمله فعالان محسوب می‌شدند
از دیگر مشاهیر این خانواده می‌توان به مرحوم «حاج رسول صدقیانی» یکی از بر پا کنندگان «مرکز غیبی تبریز» در زمان انقلاب مشروطیت اشاره نمود. کارها و تلاشهای سیاسی وی در تاریخ مشروطه ایران ثبت شده است همچنین فرزند حاج رسول آقا به نام «حسین صدقیانی» مشهور به حسین افندی است که بدون تردید می‌توان وی را پدر فوتبال ایران نامید.حسین صدقیانی اولین لژیونر تاریخ فوتبال ایران بود که از سال ۱۳۰۰ شمسی عضو باشگاه «فنرباغچه» ترکیه بود و از سال ۱۳۰۵ که به ایران برگشت تا ۷۵ سالگی به عنوان مربی و پیشکسوت در خدمت فوتبال ایران بود. حسین صدقیانی در سال ۱۳۶۱ در ۷۹ سالگی به رحمت خدا رفت.

حاجی علی اکبر و حاجی رسول صدقیانی