به بهانه‌ی ۲۸ اردیبهشت، روز جهانی موزه و میراث فرهنگی
به گزارش صاحب دیوان به نقل از روابط عمومی دانشگاه تبریز، میراث فرهنگی ملموس، ناملموس و طبیعی به‌عنوان بخشی از تاریخ کهن این مرزوبوم، نشان‌دهنده‌ی هویت، غرور ملی و عاملی برای تداوم و غنی‌سازی فرهنگ میهنمان میباشد که حفظ و صیانت از آن یک وظیفهی ملی، همگانی و همیشگی است. درواقع می‌توان گفت میراث فرهنگی بازگوکننده‌ی نقش انسان در طول تاریخ است که حامل پیامی از چگونگی زندگی انسان‌ها و حتی نحوه‌ی رشد و تکامل سایر موجودات در طول قرون مختلف هست.
۲۸ اردیبهشت روز جهانی «موزه و میراث فرهنگی»، بهترین فرصت برای معرفی مجدد موزه‌ها و یادآوری ارزش والای این اماکن مهم و درنتیجه نمایش آنچه از صدها سال قبل تاکنون سینه‌به‌سینه و نسل به نسل حفظ و به عصر حاضر منتقل‌شده است، میباشد. اکنون در هزاره‌ی کنونی حفظ و معرفی موزه به نسل جوان و بازگو کردن آنچه را که تحت عنوان میراث فرهنگی نامیده شده است، یک وظیفهی خطیر و البته مهم برای تک‌تک ما محسوب میشود.
دانشگاه تبریز با قدمتی ۷۶ ساله و به‌عنوان دومین دانشگاه قدیمی ایران در کنار رسالت اصلی خود که همانا درخشش در تارک تولید علم و افتخارآفرینی برای ایران اسلامی و آذربایجان قهرمان هست، در سایر موضوعات فرهنگی، اجتماعی و… نیز میدان را خالی نکرده و در بحث میراث فرهنگی نیز حرف‌هایی برای گفتن دارد.
این دانشگاه با دارا بودن موزه‌های مختلفی ازجمله «موزه‌ی تاریخ و فرهنگ ایران»، «موزه‌ی شهدا»، «موزه‌ی دانشگاه تبریز»، «موزه‌ی علوم طبیعی» و «موزه‌ی کامپیوتر» علاوه بر حفظ و حراست از آثار گران‌بها و ارزشمند تاریخی در موضوعات مختلف، پذیرای دانشجویان، اساتید، دانش آموزان و تمامی علاقمندان به حوزه‌ی میراث فرهنگی میباشد.
برهمین اساس فرارسیدن ۲۸ اردیبهشت «روز جهانی موزه و میراث فرهنگی» را بهانه‌ای قرارداده و سری به موزه‌های دانشگاه تبریز می‌زنیم.
موزه‌ی تاریخ و فرهنگ ایران
موزه‌ی تاریخ و فرهنگ ایران در سال ۱۳۲۸ هجری شمسی به پیشنهاد مسئولین وقت دانشکده‌ی ادبیات و تنها دو سال بعد از تأسیس دانشگاه تبریز راه‌اندازی شد. این موزه ازنظر قدمت تاریخی بعد از موزه‌ی ایران باستان (۱۳۱۶) دومین موزه‌ی فرهنگی-تاریخی و اولین موزه‌ی دانشگاهی و پژوهشی کشور محسوب میشود.
این موزه از سال ۱۳۹۰ به محل جدید واقع در ساختمان کتابخانه‌ی مرکزی دانشگاه تبریز منتقل و اشیاء موجود در موزه با اصول علمی و براساس قدمت و ماهیت در ویترین‌ها و غرفه‌های مجزا جهت استفاده‌ی محققان و علاقمندان تاریخ و فرهنگ میهنمان، آماده شد و درنهایت به همت مسئولین دانشگاه در دوازدهم اردیبهشت ۱۳۹۳ هم‌زمان با روز گرامیشدات مقام شامخ معلم بازگشایی شد.
اشیاء موزه‌ی تاریخ و فرهنگ ایران در شش بخش باستان‌شناسی، مردم‌شناسی، سکه و مهر، کتابت، منسوجات و دفاع مقدس متمایز گردیده و به‌صورت طبقه‌بندی‌شده به همراه شناسنامه‌ی فارسی و انگلیسی هر شیء، در تالارهای مجزا به معرض نمایش گذاشته‌شده‌اند.
اشیاء تاریخی و فرهنگی متعلق به این موزه عمدتاً توسط سازمان میراث فرهنگی در اختیار موزه قرارگرفته است و این اشیاء به‌وسیله‌ی کاوش‌های علمی باستان‌شناسی در سایت‌های گوناگون تاریخی تأمین گردیده و اصیل و شناسنامه‌دار هستند.
همچنین اشیاء و سکه‌هایی نیز از سوی خیّران فرهنگی در اختیار موزه قرارگرفته که بعد از ثبت شناسنامه و طی مراحل مطالعاتی و تأیید اصالت آن‌ها به موزه اضافه‌شده است. علاوه بر این، تعدادی اشیاء مردم‌شناسی و فرهنگی که قبلاً در دانشکده‌ی علوم انسانی دانشگاه تبریز نگهداری می‌شد، به موزه انتقال‌یافته و بعد از گرد زدایی و مرمت، در ویترین‌های مربوطه جای گرفت.
در بخش منسوجات، سه تخته سجاده‌ی نفیس متعلق به دوره‌های صفویه و قاجاریه، نگهداری میشود. همچنین یک نیم‌تنه نفیس زنانه متعلق به دوره‌ی قاجاریه و یک عَلَم پارچه‌ای باشکوه متعلق به دوره‌ی صفویه به نمایش گذاشته‌شده است.
در بخش کتابت، کتب خطی مذهب و نفیس با قدمتی ۶۰۰ ساله و نیز تابلوهای خط از خوشنویسان معروفی چون یاقوت مستعصمی، بابا شاه، میرعلی تبریزی، میرعماد و… نگهداری میشود. قدیمی‌ترین قطعه‌ی خط موجود قطعه‌ی خطی کوفی بر روی پوست آهو است که متعلق به قرون اولیه‌ی اسلامی میباشد. همچنین یک اثر نقاشی از فرصت شیرازی و نیز یک نقاشی ناخنی در این بخش به نمایش گذاشته‌شده است. بخش کتابت همچنین دارای یک مصالحه‌نامه مربوط به سال ۷۹۱ هجری قمری و متعلق به روستای آلاکی شهرستان مرند میباشد که در نوع خود بی‌همتا است. در این سند باارزش آثار مهرهای متعدد شاهدان و اطلاعات فرهنگی وجود داردکه ازلحاظ تاریخ اجتماعی می‌تواند مفید باشد.
در بخش آثار تاریخی دوره‌ی اسلامی موزه‌ی تاریخ و فرهنگ ایران مجموعه‌ی نفیسی از چینی‌های آبی سفید وجود دارد که همه‌ی این چینی‌ها ممهور به مهر شاه‌عباس اول میباشند و در متن این مهر نوشته‌شده است « وقف آستان شیخ صفی نمود؛ بنده شاه ولایت عباس». در این مجموعه آثار که از مجموعه‌ی شیخ صفی به موزه منتقل شده‌است، دو عدد چینی زرد نیز نگهداری میشود که در نوع خود کمیاب هستند.
بخش مردم‌شناسی موزه‌ی تاریخ و فرهنگ ایران شامل اشیاء زندگی، کشاورزی، جنگ، تزئینات و… میباشد. اهمیت این اشیاء در نشان دادن سیرتحولی فرهنگ کشور است و برخی از اشیاء به‌روشنی نشانه‌هایی از تحولات فرهنگی و هنری کشورمان را بردارند که برای محققان تیزبین می‌تواند مفید باشد.
در بخش دفاع مقدس آثاری از دوره‌ی جنگ تحمیلی و سال‌های دفاع مقدس نگهداری میشود. برای آشنایی نسل جوان و نیز بازدیدکنندگان غیر ایرانی، با اخلاص و رشادت‌هادی رزمندگان ایرانی و نیز مجاهدت‌های مردم ایران در طول هشت سال دفاع مقدس، تابلوها و دیگر آثاری که حداقل گوشه‌ای از آن دوران سراسر شکوه و ایثار را در بردارند، به نمایش گذاشته‌شده است. باشد که ارزش فداکاری‌های دلیرمندان و شیر زنان میهن عزیزمان لحظه‌ای از خاطر کوچک و بزرگ مردم عزیزمان پاک نشود.
در موزه‌ی تاریخ و فرهنگ ایران، علاوه بر اشیاء تاریخی، جهت استفاده‌ی هرچه بیشتر و بهتر دانشجویان، دانش آموزان و سایر بازدیدکنندگان، نسبت به تهیه‌ی دو تابلو دیواری بزرگ اقدام شده است که یکی از این تابلوها مربوط به مردم‌شناسی بوده و از قسمت‌های مختلفی چون محل استقرار ایلات و عشایر کشور، محل ییلاق و قشلاق آن‌ها و نیز چگونگی انتشار و گسترش مذهب تشیع و همچنین نحوه‌ی گسترش آئین نوروز تشکیل یافته است.
دومین نقشه مربوط به سایت‌های تاریخی ایران، تپه‌های باستانی و قلمرو حکومت‌های قبل از اسلام ایران میباشد. همچنین برای نشان دادن توالی سلسله‌های حاکم در ایران (از مادها تا دوران اخیر) دو تابلو به زبان‌های فارسی و انگلیسی تهیه‌شده که بسیار مفید و گویا هستند. در کنار این تابلوهایی از سلسله‌های حکومتی ایران و نیز سلسله‌های محلی تهیه‌شده است که به ترتیب تاریخی در موزه نصب‌شده است. در این تابلوها سرسلسله، مدت حکومت، پایتخت هر حکومت، و حاکمان هر سلسله ذکرشده است.
موزه‌ی شهدای دانشگاه تبریز
دانشگاه تبریز همواره در تحولات اجتماعی، فرهنگی و سیاسی کشورمان پیشگام بوده و رسالت خود را در عرصه‌های گوناگون به نیکی ادا نموده است. دانشگاهیان دانشگاه تبریز در دوران دفاع مقدس نیز با حضور عالمانه و مجاهدانه در جبهه‌های حق علیه باطل در حراست از کیان کشور نقش‌آفرینی کرده‌اند.
یکی از این نقش‌آفرینی‌ها، ساخت برخی قطعات ادوات جنگی در داخل دانشگاه توسط دانشجویان متعهد و انقلابی بود. دانشجویانی که با شور و شعور دینی و مسئولیت‌پذیری در این راه نورانی قدم گذاشته و جان خود را فدای دین و میهن کردند.
۲۷ دی سال ۱۳۶۵ واقعه‌ی بمباران کارگاه دانشکده‌ی فنی دانشگاه تبریز، نقطه‌ی عطفی در تاریخ پرافتخار دانشگاه تبریز به شمار می‌رود و به همین جهت، دانشگاه تبریز مفتخر به لقب «مشهدالشهدای دانشگاه‌های ایران» شده است.
موزه شهدای ۲۷ دی دانشگاه تبریز، ۸۰۰ مترمربع زیرساخت دارد و دقیقا در همان مکانی که دانشجویان دانشکده‌ی فنی به مقام پرفیض شهادت رسیدند، احداث و تحت عنوان میراث دفاع مقدس در لیست آثار ملی ثبت‌شده است.
در این موزه تألیفات و آثاری از شهیدان ۸ سال دفاع مقدس مخصوصاً ۲۲ شهید دانشکده فنی و دانشگاه تبریز شامل انواع دست‌نوشته‌ها، عکس، شعر، وصیت‌نامه و… وجود دارد که در این مکان نگهداری میشود.
اسامی شهدایی که ساعت ۲۲٫۲ شنبه ۲۷ دی ۱۳۶۵ عاشقانه و علی‌اکبر گونه جان خویش را درراه اسلام و ایران فدا کردند به شرح زیر است:
عباس ارشدی‌پور ۲۲ ساله (دانشجوی ورودی ۱۳۶۲ رشته‌ی مهندسی مکانیک طراحی جامدات)، مهدی امیرکاظمی ۲۱ ساله (دانشجوی ورودی ۱۳۶۳ رشته‌ی ابزارسازی)، سعید امیرخانی ۲۵ ساله (دانشجوی ورودی ۱۳۶۴ رشته‌ی مهندسی مکانیک)، یعقوب اسماعیل‌زاده جیقه ۲۱ ساله (دانشجوی ورودی ۱۳۶۳ رشته‌ی ابزارسازی)، مرتضی زمانپور ۱۹ ساله (دانشجوی ورودی ۱۳۶۴ رشته‌ی مهندسی مکانیک ساخت و تولید)، علیرضا رضوانجو ۲۱ ساله (دانشجوی ورودی ۱۳۶۴ رشته‌ی مهندسی مکانیک ساخت و تولید)، صدیار صفری ۲۲ ساله (دانشجوی ورودی ۱۳۶۲ رشته‌ی مهندسی مکانیک حرارت و سیالات)، هاشم اخترشمار ۲۱ ساله (دانشجوی ورودی ۱۳۶۳ رشته‌ی مهندسی مکانیک ساخت و تولید)، شیرزاد شریفی ۲۱ ساله (دانشجوی ورودی ۱۳۶۳ رشته‌ی ابزارسازی)، حمیدرضا ملکوتی‌خواه ۱۹ ساله (دانشجوی ورودی ۱۳۶۵ رشته‌ی دبیری فیزیک)، حسین رضاپور ۱۹ ساله (دانشجوی ورودی ۱۳۶۵ رشته‌ی مهندسی عمران نقشه‌برداری)، مرتضی جابری ۲۲ ساله (دانشجوی ورودی ۱۳۶۴ رشته‌ی جغرافیای طبیعی)، سید محسن امین‌جواهری ۲۱ ساله (دانشجوی ورودی ۱۳۶۳ رشته‌ی مهندسی برق)، علیرضا کریمی‌وفا ۲۳ ساله (دانشجوی ورودی ۱۳۶۲ رشته‌ی ریاضی)، محسن محمدی غریبانی ۱۹ ساله (دانشجوی ورودی ۱۳۶۴ رشته‌ی دبیری فیزیک)، حسین شیرین سرند ۲۱ ساله (دانشجوی ورودی ۱۳۶۴ رشته‌ی مهندسی عمران آب)، عادل جعفری نویمی‌پور ۲۴ ساله (دانشجوی ورودی ۱۳۶۴ رشته‌ی مهندسی عمران)، علی فصیح کوجوار ۲۱ساله (دانشجوی ورودی ۱۳۶۲ رشته‌ی دبیری ریاضی)، فؤادالدین محمودی‌نیا ۱۹ ساله (دانشجوی ورودی ۱۳۶۵ رشته‌ی فیزیک)، رحمان قفل‌گری ۲۲ ساله (دانشجوی ورودی ۱۳۶۳ رشته‌ی مهندسی مکانیک حرارت و سیالات)، ایرج خلوتی ۳۸ ساله (دانشجوی ورودی ۱۳۵۸ رشته‌ی خاک‌شناسی – معاون برنامه‌ریزی و تشکیلات جهاد دانشگاهی)، بیاضعلی اسدی‌فرد ۳۶ ساله (تکنسین تولید و صنعت – مسئول انبار کارگاه فنی و کارمند دانشگاه)
در این حادثه‌ی تلخ تعدادی از افراد حاضر در کارگاه نیز به مقام جانبازی نائل آمدند. که اسامی این یادگاران ۲۷ دی ۱۳۶۵ به شرح زیر است:
جمال‌الدین شکوری (کارمند دانشگاه و معاون کارگاه)، محمد منافی فرتوت (دانشجوی ورودی ۱۳۶۵ رشته‌ی مهندسی عمران نقشه‌برداری)، علیرضا دلفکار باغبان (دانشجوی ورودی ۱۳۶۳ مهندسی مکانیک ساخت و تولید)، یحیی خلیلی (دانشجوی ورودی ۱۳۶۴ مهندسی مکانیک ساخت و تولید)، مجید اسم حسینی (دانشجوی ورودی ۱۳۶۳ رشته‌ی شیمی)، رضا انیسی (دانشجوی ورودی ۱۳۶۵ مهندسی مکانیک ساخت و تولید)، مجید خیرالهی زکی (کارمند دانشگاه)
موزه مرکز فناوری اطلاعات(موزه‌ی کامپیوتر)
موزه‌ی کامپیوتر دانشگاه تبریز در سال ۱۳۸۴ و در مرکز فناوری اطلاعات این دانشگاه تأسیس شد. در این موزه از اولین سیستم‌های کامپیوتری تحت عنوان سیستم‌های MAIN FRAY که در سال ۱۳۵۴ برای دانشگاه تبریز خریداری‌شده بود تا سایر سیستم‌هایی که به‌مرورزمان و بر اساس تکامل سیستم‌های کامپیوتری بروز شده‌اند، استفاده‌شده است.
همچنین قدیمی‌ترین سیستم‌ها برای انجام امور ثبت‌نام، انتخاب واحد، صدور کارت دانشجویی به همراه کتابچه‌های مربوطه، کارت‌های ذخیره‌سازی، کنترل یونیت‌ها، دیسک‌های کامپیوتری، از دیگر وسایل موجود در موزه‌ی کامپیوتر دانشگاه محسوب می‌شوند.
در این موزه قطعات رایانه‌های پک، انواع کارت‌های گرافیکی، صوتی و حافظه، انواع ماوس‌های مختلف از ابتدا تاکنون، هاردهایی با ظرفیت پایین تا هاردهای امروزی قطعاتی از سایر رایانه‌های استفاده‌شده در دانشگاه در طول سالیان اخیر به نمایش گذاشته‌شده است.
از دیگر ابزارآلات رایانه‌ای موجود در این موزه می‌توان به پرینترهای قدیمی به‌صورت ماشین تایپ برقی، کارت‌های شبکه و ورود و خروج دیتا و ساتا اشاره کرد.
موزه‌ی تاریخ دانشگاه تبریز
موزه‌ی تاریخ دانشگاه تبریز به‌عنوان دومین دانشگاه قدیمی و میراث دار مجموعه‌ی علمی – فرهنگی ربع رشیدی و بزرگ‌ترین نماد آموزشی شمال غرب کشور، باهدف نگهداری و پاسداشت آثار گذشتگان و نمایش و انتقال آن‌ها به آیندگان، در سال ۱۳۹۷ در ستاد برگزاری آئین بزرگداشت هفتادمین سال تأسیس دانشگاه مطرح و تصویب شد. در فاز اجرایی، مکاتبات موردنیاز برای شناسایی و جمعآوری اسناد و تجهیزات قدیمی انجام و بعد از آمادهسازی محل موزه، هم‌زمان با برگزاری آیین بزرگداشت هشتمین سده‌ی آموزش عالی در تبریز و هفتادمین سال تأسیس این دانشگاه، با حضور جمعی از مسئولین کشوری و لشکری در محل ورودی تالار وحدت افتتاح شد.
در موزه‌ی تاریخ دانشگاه علاوه بر اسناد و تصاویر تاریخی، بیش از ۵۰ دستگاه آزمایشگاهی مورداستفاده در دانشکدهها که جزء اولین نمونههای تکنولوژی آموزشی هر رشته در دهههای ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ میباشند و می‌توانند علاوه بر ارزش تاریخی، مخاطبین را با نسلهای اولیه‌ی تکنولوژی آموزشی و فرآیند آموزش در سالیان قبل آشنا نمایند، موجود میباشد. چنانچه در برخی موارد، ۳ نسل از یک دستگاه مربوط به دهههای ۱۹۵۰ ،۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ میلادی در این موزه گردآوری‌شده است.
همچنین در این موزه مجموعهای از لوازم اداری، لوازم صوتی و تصویری آموزشی و غیر آموزشی (رادیو نفتی، گرامافون، چند نسل ویدئو پرژکتور)، نمونههای متعدد نوار فیلم قدیمی، دستگاههای ظهور فیلم آزمایشگاهی و دوربین الکترونیکی آزمایشگاهی وجود دارد.
در این موزه علاوه بر اصل و تصویر احکام و اسناد مربوط به اساتید و کارکنان مربوط به سال‌های ۱۳۲۶، نمونه‌هایی از پایان‌نامه‌های دانشجویی و دانشنامه‌ی فراغت از تحصیل در دهه‌ی ۱۳۳۰، کتاب‌های مرتبط با تاریخ و رویدادهای دانشگاه تبریز در قالب شش جلد سالنامه مربوط به دهههای ۱۳۳۰، ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰، بیش از ۱۵۰ شماره از دوهفته‌نامه‌ی دانشگاه مربوط به سال‌های ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۵، تاریخ ۴۰ ساله‌ی دانشگاه تبریز و حدود ۱۵ جلد کتاب معرفی دانشگاه مربوط به دهههای ۱۳۷۰ تا ۱۳۹۰ نگهداری میشود.
تصویر اسناد خرید زمینهای دانشگاه در دهه‌ی ۱۳۳۰، تصویر ساختمانهای دانشگاه در حین ساخت و بعد از تکمیل مربوط به دهه‌ی۱۳۵۰، به همراه نقشه‌ی هوایی دانشگاه در سال ۱۳۳۵ و ۱۳۵۴، تصاویر شش نشان دانشگاه در طول ۷۰ سال، تصاویر رؤسای دانشگاه تبریز از آغاز تاکنون، تابلو فرش‌ها، مدالها و وسایل اهدایی توسط هیئت‌های خارجی به دانشگاه تبریز، بخش دیگری از موزه تاریخ دانشگاه را تشکیل میدهد.
از دیگر نکات جالب‌توجه در این موزه می‌توان به لباس رسمی اساتید دانشگاه تبریز اشاره کرد که بر اساس مصوبه‌ی شورای دانشگاه در سال ۱۳۳۸ و بسته به مرتبه‌ی علمی اساتید و نوع دانشکده، دارای رنگ و آرم مشخصی بود که به دلیل در دسترس نبودن نمونههای قدیمی، مشخصات لباس از اسناد قدیمی استخراج و نسبت به سفارش دوخت اقدام و برای بازدید مخاطبین قرارداده شده است.
در قسمت دیگری از این موزه، تصاویر و مدارک مربوط به شهدای گرانقدر دانشگاه تبریز در حوادث ۲۹ بهمن ۱۳۵۶، ۱۸ اردیبهشت ۱۳۵۷ و سرداران و رزمندگان رشید دانشگاه تبریز در طول جنگ تحمیلی و همچنین شهدای ۲۷ دیماه ۱۳۶۵ زینت بخش موزه تاریخ دانشگاه میباشند.
موزه علوم طبیعی
موزه‌ی علوم طبیعی دانشگاه تبریز اولین بار در سال ۱۳۴۶ با انواع نمونههای تاکسیدرمی شده‌ی جانوران، فعالیت خود را در ساختمان جنب کتابخانه‌ی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز آغاز کرد و سپس به دانشکده‌ی علوم طبیعی انتقال یافت و نمونههای زمین شناسی نیز به آن اضافه گردید.
این موزه در سال ۱۳۸۹ به ضلع غربی کتابخانه‌ی مرکزی منتقل و در سال ۱۳۹۳ با اضافه کردن نمونههای گیاهی و زمین‌شناسی در مساحتی به متراژ ۸۵۰ متر مربع جهت بازدید علاقمندان آماده شد.
این موزه دارای نمونه های زمین شناسی شامل۱۲۱ قطعه سنگ آذرین درونی و بیرونی، ۸۲ قطعه سنگ دگرگونی، ۱۵ قطعه سنگ آتشفشانی، ۲۲۳ قطعه سنگ رسوبی ، ۷۵۸ کانی فلزی، ۲۲ کانی تیپیک ایران میباشد. از نمونههای زیست‌شناسی این موزه نیز می‌توان به ۵۲۰ فسیل شاخه‌های اسفنج‌ها، بندپایان، نرم‌تنان، خارپوستان ، مهره داران و نمونههای گیاهی، ۱۷ مورد از نمونههای تاکسیدرمی شده‌ی جانوران مهره دار آذربایجان، ۳۵ مورد از نمونههای تاکسیدرمی شده‌ی پرندگان آذربایجان، گونه‌هایی از انواع مارها،انواع کاملی از حشرات شامل گروههای زنبورها، سوسک‌ها، رطیل‌ها، سنجاقک‌ها، پروانه‌ها و ۵۲ نمونه‌ی گیاهی، اشاره کرد.
