زیباترین تفرجگاه تبریز «شاه گلی» دیروز،«ائل گولی» امروز
ائل گلی که آنرا شاه گلی یا استخر شاه نیز مینامند یکی از زیباترین گردشگاههای شهر تبریز میباشد که در جنوب شرقی تبریز در منطقهای مرتفع و بر دامنه تپه ای واقع شده است. از بانی نخست این مجموعه اطلاعی در دست نیست به طوریکه احداث بنای اولیه این آبگیر را به زمان پادشاهان آق قویونلو و توسعه آن را به زمان صفویه نسبت میدهند. اما معلوم است که قهرمان میرزا پسرعباس میرزا و نوه فتحعلی شاه قاجار آن را مرمت کرده و عمارت دو طبقه ای در میان آن بنا کرده بود.
دونالد ویلبر می نویسد: «شاه گلی باغ بزرگی است که قسمت برجسته این باغ دریاچه مصنوعی آن است که اندازه آن در حدود ٧٠٠ پا میباشد بر طبق تاریخ محلی شهر تبریز، دریاچه مزبور ١٧٨۵ میلادی و شاید قبل از این تاریخ توسط یکی از پادشاهان که نام وی معلوم نیست احداث گردیده است شباهت این باغ به باغ «تخت شیراز» به چشم میخورد گرچه مساحت این باغ خیلی زیادتر است. زمینی که استخر بزرگ در آن حفر گردیده کاملاً مسطح نیست ولی برای ساختن قسمت شمال آن مقدار زیادی خاک در محل ریخته اند درختهایی که در اطراف غرس کرده اند مثل حصاری آن را فرا گرفته و زمین دور استخر را پوشانده است و در نتیجه هر گاه از ایوان کوشک به آن نظر افکنیم مانند آن است که آب استخر بر فراز سطح درهای که در عقب واقع شده معلق میباشد. مخزن آب مثل باغ تخت شیراز از چشمهای تامین میگردد که از سنگی بالای مرتفعترین سکو میجوشد آب مخزن را پنج نهر تشکیل میدهد، که در هر سکویی یک آبشار ایجاد میشود و هر سکو با پلکان دارای یک ردیف درخت تبریزی، در کنار دیوار عقب آن و یک ردیف درخت بید، در کنار نهرهای آن است. بقیه این باغ به قسمتهایی تقسیم گردیده که در آنها درختان میوه به عمل میآید و برحسب فصل در زیر سایه درختان شبدر و یونجه میکارند خیابان سنگفرش شده به کوشکی زیبا منتهی میگردد که طرحی بس دل انگیز دارد. تالار مرکزی اطاق بزرگ هشت گوشی است که هر طرف آن دوازده متر است و از هر قسمت ساختمان میتوان وارد آن شد، لکن هر ضلع آن به اطاقهای کوچک و تورفتگیها و طاقچههایی منشعب میگردد. در اصل این کوشک دارای گنبدی بوده ولی بعدها این گنبد از بین رفته است».
عمارت و باغ شاهگلی تا سال ١٣٠٩ شمسی به محلی متروک تبدیل شده بود و تنها برای ذخیره آب جهت آبیاری مزارع و باغهای شهر مورد استفاده قرار میگرفت. طی این مدت بر اثر عدم توجه و رسیدگی طبقه دوم و گنبد آن فرو ریخت و تنها طبقه اول این کوشک به صورت متروکه باقی مانده بود. تا اینکه در بهار سال ١٣٠٩ باغ و عمارت آن زیر نظر بلدیه یا شهرداری تبریز قرار گرفت و در حالیکه هنوز استخر و طبقه پائین عمارت آن باقی بود از طرف شهرداری وقت تبریز «مرحوم محمدعلی خان تربیت» در عهد استانداری «مهذب الدوله سید باقرخان کاظمی» از سنگ و ریگ خالی شده و تعمیر گردید و از اواخر اردیبهشت ماه به صورت گردشگاه عمومی شهر درآمد، به طوریکه روزنامه اطلاعات در ٢۴ اردیبهشت ماه ١٣٠٩ شمسی درباره شاهگلی تبریز چنین نوشته است: «استخر شاهگلی که اخیراً بلدیه تبریز به تعمیر آن پرداخته بود، خاتمه یافته و مملو از آب گردیده و آب به شهر جاری شده است. در این استخر از قدیم آبشاری وجود داشته که به محل آن پی برده اند آبشار از ارتفاع ۵/٢٢ متری آب میریزد و میتوان از آن برای روشنایی شهر استفاده کرد. آب استخر دو قسمت شده یکی از محله مارالان و دیگری از خیابان پهلوی به شهر جاری میگردد»با تبدیل شدن شاهگلی به محل تفریح و سرگرمی عموم مردم تبریز و با ورود دستگاههای تفریحی به کشور و گرایش تفرجگاههای شهری به پارکی برای بازیهای غربی ، محلی در سایت شاهگلی به منظور نصب و استفاده از وسایل تفریحی از جمله تاب و چرخ و فلک و… در نظر گرفته شد. این فضا در ضلع جنوب و جنوب غربی محوطه شاهگلی واقع شده و به مرور زمان با ورود وسائل جدید گسترش یافته است . در بهمن ماه سال ١٣۴۵ اولین آگهی مزایده نصب وسایل تفریحی برای استفاده در موسم تفریح سال ١٣۴۶ توسط شهرداری در روزنامه مهد آزادی به چاپ می رسد.در بهار سال ١٣۴۶ کوشک شاهگلی تخریب شد، و در کمیسیون برنامه ریزی چهارم مطرح و در حدود ۵٠٠٠٠٠٠٠ ریال تقاضای تأمین اعتبار شد که شامل هزینه اصلاح استخر از نظر کفسازی و دستگاه تصفیه آب نیز بوده است.کوشک وسط استخر در سال ۱۳۴۶ به دلایل فرسودگی تخریب شد و با تهیه نقشه هایی جدید با کاربری رستوران عمارت دوطبقه جدیدی ساخته شد که در اوایل انقلاب اسلامی این ساختمان دچار حریق گشت و با بازسازی مجددآن نام این مجموعه به ائل گولی تغییر پیدا کرد.
تلخیص از مقاله سرکار خانم ساناز جعفرپور با عنوان«تاریخچه شاه گلی از گذشته تا امروز »
