در ابتدا مختصری از شروع مستندسازی‌تان بگویید.
من سعادتعلی سعیدپور هستم. فعالیت فیلمسازی خودم را سال ۱۳۶۵ از انجمن سینمای جوانان ایران آغاز کردم. فارغ التحصیل رشته تصویربرداری از هنرستان هنر‌های نمایشی و فیلمسازی از دانشگاه‌علمی‌کاربردی فرهنگ و هنر تهران هستم و دارای نشان درجه هنری کارگردانی سینما از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هستم. ۱۰ سال با صدا و سیمای مرکز آذربایجان شرقی بعنوان نویسنده، تهیه‌کننده و کارگردان نزدیک به۱۵۰۰ ساعت فیلم مستند در طبقه (ب) همکاری داشته‌ام. برای سایر مراکز سینمایی از جمله حوزه هنری انقلاب اسلامی، مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی، انجمن سینمای جوانان ایران و همچنین چرخه‌آزاد نزدیک به۵۰ عنوان فیلم مستند کوتاه، نیمه بلند و بلند طراحی، تهیه‌کنندگی و کارگردانی کرده‌ام. گاهی مواقع در آموزشگاه‌ها و سایر مراکز آموزشی سینمایی بعنوان مدرس، تدریس می‌کنم. از ابتدای فعالیتم علاقه‌مند بودم فیلم‌های تولیدی خودم را در بخش مسابقه جشنواره‌های مختلف شرکت بدم و بالغ بر ۸۰ جشنواره‌بین المللی، ملی، منطقه‌ای و استانی حضور داشتم و بیش از ۳۰ عنوان جایزه‌در بخش‌های مختلف سینمای مستند دریافت کردم. در برخی جشنواره‌های منطقه‌ای، ملی و بین المللی به عنوان داور حضور داشتم. علاوه‌بر فیلمسازی در حوزه‌سینمای مستند، رئیس هیئت مدیره‌خانه‌سینمای مستند تبریز نیز هستم و در کنار سایر دوستان مستندساز فعالیت‌های صنفی انجام می‌دهم.
ساخت مستند درباره‌وقایع و اتفاقات اجتماعی چه اهمیتی دارد؟
همانطور که می‌دانید، سینمای مستند از نظر موضوعی متنوع و گونه‌های مختلفی دارد. موضوعات اجتماعی نیز در ابعاد مختلف برای مستند ساز مهم و قابل تأمل است. نشان دادن اتفاقات و مشکلات جامعه از بعد خوب و زشت آن و آگاه‌سازی امور اجتماعی، بخشی از تعهد مستندساز است. بخش اعظمی‌از جامعه امروزی و پوست زیر شهر دچار التهاب اجتماعی ست. این التهاب، اتفاقاتی را رقم می‌زند که‌از نظر فرهنگی، اقتصادی و حتی سیاسی برای حاکمیت هزینه‌بردار است. بعضا یادمان می‌رود که مخاطب ما در گستره وسیعی از اقشار جامعه‌است. مثل مدیران ارشد کشور. مدیران ارشد کشور سرگرم حکمرانی و غرق در حل و فصل مشکلات اقتصادی هستند، وقایع و معضلات اجتماعی از نگاه آن‌ها به‌دور است. این مستندساز است که با ساخت فیلم اجتماعی و وقایع رخ داده‌شده در اجتماع را به سمع و نظر آن‌ها می‌رساند. چه بسا فیلمی قانونی را عوض کند و یا در اصلاح آن قانون برآید. قدرت یک فیلم مستند خوب را می‌توان در این حد و جایگاه سنجید. مستندساز متفکر چگونه می‌تواند این اتفاقات و التهابات اجتماعی را غربالگری نماید و از صافی ذهن خود عبور دهد تا به‌یک فیلم مستند خوب و خوش ساخت برسد؟ دستیابی به‌این امر، جزء کسب علوم سینمایی و تجربه‌کافی و وافر میسر نخواهد شد؛ لذا مستندساز با هوش با نگاه جستجوگرانه، خلاقانه‌و جسورانه می‌تواند ابعاد وقایع و اتفاقات اجتماعی را هنرمندانه و همانطور که‌باب میل خود است بشکافد و مخاطب را درگیر موضوع خویش بکند تا بتواند این امر واقع را که بعضا از دید آدم‌ها بدور و مخفی مانده‌نشان بدهد. از این رو ساخت موضوعات اجتماعی از بعد فرهنگی، آموزشی، اقتصادی، سیاسی، زیست محیطی و… هم برای حکومت هم برای دولت و هم برای مستند ساز مهم و قابل بررسی است. بنظرم جسارت مستندساز در این حوزه‌تلنگری برای سروسامان دادن به این بحران است.
پرداختن به‌مسند‌های رسانه‌محور چه مزایا و سختی‌هایی دارد؟
وقتی سخن از مستند رسانه‌محور می‌شود در مقابل، مستند هنری نیز مطرح می‌شود؛ لذا عملکرد رسانه‌ای مستند‌های رسانه‌محور قوی‌تر از مستند‌های هنری ست. در مستند‌های رسانه‌محور عمدتا تحقیق و پژوهش و همچنین عنصر کلام (گفتار متن – گفتگو و مصاحبه) در مرکز توجه‌قرار دارد. بعد هنری این گونه‌مستند‌ها در درجه‌دوم قرار دارد. در این نوع مستندها، چه‌می‌خواهد بگوید، فیلمساز مهم است. نه اینکه چگونه می‌خواهد بگوید؟ لذا بعد محتوایی و پژوهشی کار به‌فرم و تکنیک آن می‌چربد. نه اینکه از تکنیک دوری شود، منظورم تکنیک و فرم کار در درجه‌دوم اهمیت قرار دارد. بیشتر محتوا مد نظر است. در این نوع مستندها برای دستیابی به‌یک روایت جذاب، چینش کلام، طراحی گفتگو‌ها و تنظیم نریشن بسیار بسیار مهم است. کلام طولانی، گفتگو‌های مترادف، تکراری و بدون روح و نچسب مخاطب را پس می‌زند و سختی کار را دوچندان می‌کند. طراحی سوال و تدوین قبل از ساخت، می‌تواند چاره‌کار باشد. برای عبور از این چالش و دستیابی به‌ساختار دراماتیک، بازی با کلمات، رفت و برگشت‌های موزائیکی متوالی بر روی محور روایت غیرخطی به‌جذابت کار می‌افزاید. قصه‌گویی از اهم عناصر دراماتیکی این گونه‌مستند است. دستیابی به‌این نوع ساختار، نیاز توجه‌مستندساز به مواد و مصالح کار دارد.
چرا رادیو را به‌عنوان موضوع ساخت مستند انتخاب کردید؟
رادیو تبریز، بعنوان اولین رادیو محلی ایران موضوعی ست بدیع و نو. با این پدیده‌رسانه‌ای می‌توان به موضوعات فرهنگی، سیاسی و اجتماعی مردم تبریز و آذربایجان شرقی در مقاطع مختلف تاریخ معاصر (حکومت پیشه‌وری-پهلوی دوم و جمهوری اسلامی‌ایران) پرداخت. فراز و نشیب‌های مختلفی دارد. اتفاقات جذابی در تاریخ رادیو تبریز نهفته‌است. قصه‌گویی دارد، و این قصه‌گویی در دل فرم، ساختاری جذاب را برای من متصور می‌سازد.
توصیه‌شما به‌کسانی که‌می‌خواهند این حرفه‌را دنبال کنند، چیست؟
مستندساز یعنی یک فیلمساز عاشق واقعی به‌سینمای مستند. سخت کوش، فعال، جستجوگر، باسواد، مجهز به‌دانش و علم روز سینما. اگر کسی به‌سینمای مستند علاقمند نباشد موفق نخواهد شد. سینمای مستند جهانی دارد به‌وسعت شعر، نقاشی، قصه، موسیقی. یادمان نرود که‌اغلب فیلم‌های داستان پرداز وام دار سینمای مستند هستند. سینما با فیلم مستند به‌اصل خویش باز می‌گردد.
یک مستند خوب چه‌ویژگی‌هایی باید داشته‌باشد و وضعیت این صنعت در ایران چگونه است؟
یک فیلم مستند خوب باید روح داشته‌باشد. یعنی چه؟ یعنی از مصالح و موادی بهره‌گیرد که‌در خلق احساس عاطفی و بصری مخاطب تأثیر گذار باشد. اگر مستندسازی به ساختمان دراماتیک فیلم خود دست یابد و آن را خوب پی ریزی کند، آن فیلم، فیلم خوب است. چرا؟ چون تدوین، تصویر (نور و رنگ)، عنصر صدا (افکت، سکوت، کلام، موسیقی) و در نهایت کارگردانی خوبی خواهد داشت. دواندن اندیشه و تفکر مستندساز و غلط دادن آن در کار به پشتوانه تجربه و دانش، به‌ویژگی‌های کار خوب می‌افزاید. خدا را شکر چند سالی ست با پشتیبانی ادارات کل و مراکز سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‌و حوزه‌هنری انقلاب اسلامی‌وضعیت سینمای مستند در کشور و استان‌ها رو به‌رشد است. در برخی مراکز استان‌ها خانه‌های مستند تشکیل شده و مستندسازان زیادی در این خصوص فعالیت می‌کنند. امیدوارم که این وضعیت رو به جلو و در حال رشد شکوفا باشد.
گفتگو: جوان آنلاین
