سندی را که در منابع از آن به عنوان “تذکره”، “جواز عبور”، “باشتبورد” و “فته مرخصی” یاد کردهاند، همگی مترادف گذرنامه است. این سند، مجوز عبور از مرز برای ارائه به گذربانان، راهداران و مرزبانان است که حکومت به اتباع خود میدهد. با تشکیل دولت-ملتهای جدید در جهان، قواعد نوینی بر مناسبات بینالمللی حاکم شد، اما این قوانین در ایران جایگاهی نداشت. در اوایل دورۀ قاجار به مانند حکومتهای سلف خود در زمینۀ صدور اسناد هویتی، تنها برای مأموران ارسالی یا نمایندگان خارجی کاغذهایی جهت احراز هویت و شرح مأموریت صادر میشد؛ ناهمگونی سیستم حکومتی در ایران با نظام جهانی، ناآگاهی به نیازهای مناسبات بینالمللی را نیز به همراه داشت. تحول تدریجی تذکره در کنار تشکیلاتی شدن وزارت خارجه سبب تأسیس تذکرهخانه در دوره ناصری شد؛ با تدوین دستورالعملهای مربوط به تذکره و اهمیت آن در ادامه حکومت قاجار در دوره مظفری نیز “اداره تذکره دولت علیه ایران” تأسیس و با انقلاب مشروطه راهکارهایی برای اعتباربخشی به گذرنامههای ایرانی در پیش گرفته شد.
تذکره هایی از دوران قاجار و پهلوی از مجموعه جناب آقای توحید خطیبی مجموعه دار اسناد و تمبر تبریزی
