به گزارش صاحب دیوان، آب مجازی در واقع به مقدار آبی گفته میشود که طی فرایند تولید، از شروع تا پایان یک محصول کشاورزی یا یک کالای صنعتی مصرف میشود. برای مثال مقدار آب مصرفی برای تولید یک کیلوگرم گندم نزدیک به 1300 لیتر است. طی فرایند تجارت آب مجازی، با صادرات محصولات حاصل از آن مقدار زیادی آب جابجا میشود که این امر به نفع کشورهای واردکننده خواهد بود. در واقع این کشورها برای کاهش مصرف منابع آبی خود، ترجیح میدهند به جای تولید برخی محصولات و مواد غذایی با منابع آبی خود، آنها را از کشورهای تولید کننده وارد کنند؛ در مقابل منابع آبی خود را صرف فعالیتهای تجاری پرسود نمایند.
کشور ما به عنوان یک منطقه حاصلخیز کشاورزی سالهای طولانی به عنوان تولید کننده انواع محصولات کشاورزی و صادر کننده آنها به کشورهای مختلف بوده است. نزدیک به 12 میلیون هکتار زمین زراعی در ایران بهصورت فاریاب و دیم مورد استفاده قرار میگیرد که نزدیک به 94 درصد از کل آب مصرفی کشور را به خود اختصاص داده است. در مقایسه با سایر کشورها که تنها 60 درصد از منابع آبی خود را به بخش کشاورزی اختصاص میدهند، این حجم مصرفی آب برای بخش کشاورزی ایران رقم بسیار بالا و نگران کنندهای است. طبق تحقیقات صورت گرفته، میانگین آب مجازی صرف شده برای 16 محصول صادراتی کشاورزی ایران برای بازه 4 سال، بیش از دو برابر میانگین آب مجازی محصولات وارداتی به ایران گزارش شده است. بنابراین، ایران از نظر فرآوردههای کشاورزی جزو کشورهای صادرکننده آب مجازی است.
با آنکه ارزش آب مجازی صادراتی بسیار بالا است، اما در چنین شرایط بحران کم آبی و کاهش چشمگیر بارندگی و منابع آب زیرزمینی، ادامه فرایند صادرات آب مجازی میتواند ایران را در آینده نه چندان دور با بحران بزرگ بی آبی مواجه کند. ازاینرو اعمال تغییرات اساسی در نحوه بهرهبرداری از حوزه کشاورزی ضروری به نظر میرسد. برای مثال بهرهمندی از کشتهای گلخانهای، جایگزینی سود حاصل از محصولات کشاورزی با صنایع و گردشگری، استفاده درست از ذخایر آبهای زیرزمینی با استفاده از برخی کنتورهای هوشمند، جلوگیری از احداث چاههای غیرضروری در باغات، نظارت بر مصرف آب بخش کشاورزی و تخصیص میزان استاندارد آب برای این بخش میتواند از وقوع بحرانهای آتی و به خطر افتادن امنیت آبی و غذایی در کشور جلوگیری نماید. طبق پیشبینیهای صورت گرفته، منابع آبی که برای بخش کشاورزی در دسترس است، تنها برای تأمین نیاز غذایی 55 میلیون نفر کفایت میکند. با توجه به کاهش بارندگی در سالهای اخیر و افت چشمگیر ذخایر آبی، تغییر الگوی مصرف آب در کشور امری بسیار ضروری بوده و در سياستهاي اتخاذ شده از سوي دولت به اين مهم توجه ویژهای شود.
رعنا باقری
