جنگ دوم روسیه و ایران بین سالهای 1828-1826 میلادی برابر با 1206-1204 شمسی رخ داد. عباس میرزا فرمانده سپاه ایران به دلیل برخی آشفتگی‌ها در سپاه خود خواست که جنگی اتفاق نیفتد، اما تلاش او موثر نیفتاد و جنگ وسیعی درمنطقه گنجه در گرفت، و در پایان سپاه روس فاتح میدان شد. در روزهای پایانی آن جنگ، ارتش روسیه برای حصول اطمینان ازموفقیت روند مذاکرات صلح با ایران به تبریز گسیل داده شد. نیروهای روسی تحت فرماندهی «ایوان پاسکویچ» شهر تبریز را که توپخانه های ارتش ایران در آنجا واقع شده و خانوداه های بسیاری از مقامات عالی رتبه ایران در آن ساکن بودند، اشغال نمود. در آن زمان شهر تبریز محل اقامت وارث تاج و تخت سلطنت یعنی عباس میرزا بود. عباس میرزا سرانجام در روستایی به نام ترکمانچای نزدیک تبریز خواست که جلوی پاسکوویچ را بگیرد اما در آنجا نیز شکست خورد و سرانجام مجبور شد که شرایط صلح را بپذیرد.
در زمان تدوین مفاد قرارداد ترکمنچای «الکساندر گریبایدف» هنوز سفیر روسیه در ایران نشده بود و درآن زمان به عنوان یک مقام دیپلماتیک در دفتر فرمانداری قفقاز جنوبی خدمت می کرد. او فرد بسیار زیرک و با استعدادی بود و به چندین زبان دنیا منجمله فارسی تسلط کامل داشت و همچنین نویسنده بزرگی در تاریخ ادبیات روسیه حتی تا به امروز است، نقش مهمی در تدوین مفاد قرارداد ترکمنچای داشت. همین قرارداد باعث تقویت نفوذ و موقعیت روسیه در این مناطق که از زمان آقا محمدخان قاجار دائما میان ایران، امپراتوری عثمانی و روسیه دست به دست می شد، گردید و تا زمان فروپاشی اتحاد شوروی نیز ادامه یافت. این منطقه استراتژیک برای هرسه کشور دارای اهمیت زیادی بود و طی تاریخ برای تسلط بر آن لشکرکشیهای زیادی صورت گرفت.
هر ایرانی از مفاد قرارداد ترکمنچای آگاه است:
— واگذاری خانات ایروان و نخجوان به دولت روسیه و تخلیه تالش و مغان از سپاه ایران.
— پرداخت ده کرور تومان (پنج میلیون تومان) به طور اقساط از طرف ایران به روسیه به عنوان غرامت جنگی.
— اجازه عبور و مرور آزاد به کشتی‌های تجاری روسی در دریای خزر.
— رضایت به انعقاد یک عهدنامه تجاری بین ایران و روسیه و حق اعزام کنسول و نمایندگان تجاری به هر منطقه از مناطق ایران که روس‌ها لازم بدانند.
— حمایت روسیه از ولیعهدی عباس میرزا و کوشش در به سلطنت رساندن وی پس از مرگ شاه.
— استرداد اسرای طرفین.
— اعطای حق قضاوت کنسولی به اتباع روسیه.
