ندا فرشباف/صاحب دیوان به نقل از روزنامه شرق
انتهای کوچه حاج رضا، بن بست کربلایی علی مسیو، خانه موزه علی مسیو! این تنها نام و نشان از رهبر فکری مشروطه خواهان آذربایجان است؛ خانه ای که در خیابان ارتش شمالی و منطقه تاریخی تبریز قرار گرفته است. چندان بزرگ نیست! با معماری خاص و مبهم، از در کوچک خانه که وارد می شوید، از سمت راست به اتاق های بالا پله می خورد و مستقیم به یک حیاط کوچک وارد می شوید و سمت چپ حیاطی کمی بزرگ تر به شما سلام خواهد داد.
چهار طرف حیاط را ساختمان در بر گرفته است و معماری آن به گونه ای مبهم و پیچیده است که به هیچ عنوان نمی توان گفت شبیه خانه های قدیمی آن زمان است. در میان تاریخ نگاران، این خانه که به <<کربلایی علی مسیو>> رهبر فکری مشروطه خواهان آذربایجان منسوب است، به عنوان منزل دوم علی مسیو شناخته می شود. کربلایی علی مسیو تاجری تبریزی الاصل بوده که به کشورهای اروپایی به ویژه کشور فرانسه سفرهای بسیار داشته و به همین دلیل <<مسیو>> کنیه اش شد. مقایسه خانه های اعیان و اشراف آن زمان، با مساحت کوچک این خانه و معماری خاصش که شبیه خانه های اعیانی آن زمان نیست، این گمانه را که آنجا خانه دوم علی مسیو بوده، تقویت می کند؛ اما واقعیت این است که اینجا محلی مخفی بوده، برای اینکه تصمیمات مخفیانه مشروطه خواهان آنجا گرفته شود. هنگام مرمت، زیرزمین هایی از این خانه کشف شد که به کوچه های پشتی راه داشت و همچنین اصطبلی مخفی برای نگهداری اسب ها وجود داشت تا در صورت کشف مکان جلسه، با اسب بتوانند فرار کنند. تجربه سفرهای اروپایی علی مسیو و شمّ سیاسی او، كرده چنین بنایی را محقق کرده بود و بعدها این مکان با نام <<مرکز غیبی تبریز>> شهرت یافت. برخی محققان گمانه زنی هایی دارند که با توجه به وجود نداشتن هیچ نشان و اثری از علی مسیو جز همین خانه، او اصلا در تبریز سکونت نداشته و محل سکونت اصلی اش استانبول یا فرانسه بوده و در جریان مشروطه به تبریز آمده تا در این جریان رهبری فکری داشته باشد. رهبر فکری مشروطه خواهان آذربایجان سه پسر به نام های حاجی خان، حسن و غدیر داشت که پسر بزرگش جوانی رعنا بود و پسرهای کوچک 16 و 13 ساله بودند. همه پسران علی مسیو در 10 محرم 1330 قمری مصادف با 10 دی ماه 1290 شمسی در میدان قم باغی (میدان دانش سرای فعلی) به همراه ثقه الاسلام و تعدادی از مشروطه خواهان به دار آویخته شدند. در ضلع جنوبی خانه علی مسیو دیواری وجود دارد که دو شمایل در بالای آن دیوار نصب شده است. گفته می شود این شمایل به یاد دو پسر کوچک شهیدش که کم سن و سال تر بودند، ساخته و نصب شده است.اتاق های تودرتو و حالت غیرمرسوم به هم وصل شدن قسمت های این خانه باعث می شود کسی که برای اولین بار در آنجا قدم گذاشته، کمی گمراه شود و راه ورود و خروج را گم کند. این معماری منحصربه فرد، مرکز غیبی تبریز را از دیگر بناهای به جامانده از آن روزگار متمایز می کند. از مرگ علی مسیو روایتی وجود دارد که پس از انتقال ستارخان و باقرخان به تهران و در این اوضاع ناآرام وی به سفارت روس دعوت می شود؛ یعنی همان جایی که عاملان به دارآویختن فرزندانش در ظهر عاشورا به آن منتسب بودند! گفته می شود که او پس از حضور در این سفارت با خوردن غذای مسموم جان خود را از دست می دهد؛ هرچند بعید به نظر می رسد که شخصی با درایت و سیاست علی مسیو که به مشروطه خواهان آذربایجان خط فکری می داده، به دعوت قاتل پسرانش جواب مثبت داده و از غذای مسموم آنها خورده باشد؛ ولی هیچ روایت دیگری از مرگ وی در دسترس نیست. خانه تاریخی علی مسیو که معماری آن به دوران قاجار باز می گردد، در تاریخ 12 مرداد سال 1382 به ثبت ملی رسید و حدود 10 سال پس از آن، یعنی در سال 1391 به وسیله شهرداری تبریز خریداری شد و با نام مرکز غیبی تبریز یا خانه- موزه علی مسیو با به نمایش گذاشتن آثار به جای مانده از دوران مشروطه مانند سلاح، عکس و اسناد تاریخی پذیرای بازدید کنندگان است. در زمان خریداری این خانه <<علی مدبر>> شهردار وقت منطقه تاریخی-فرهنگی تبریز قول خریداری خانه های اطراف و الحاق آن به خانه علی مسیو را داده بود که در این صورت امکان بازسازی راه های زیرزمینی و اصطبل قدیمی این خانه تاریخی هم وجود داشت؛ البته تا به حال خریداری خانه های اطراف محقق نشده است.
در همسایگی علی مسیو، خانه ای به نام ختایی وجود دارد که این خانه به یکی از سران مشروطه تعلق داشت. خانواده ختایی از اعیان و اشراف تبریز بودند که در جریان مشروطه حامی مالی سردمداران و مجاهدان بودند، همه اعضای خانواده پس از شناسایی و حمله روس ها به قتل رسیدند و تنها بازمانده کودکی پنج ساله بود که از ترس در زیرزمین آن خانه پنهان شده بود. به نظر می رسد وجود خانه ختایی در همسایگی علی مسیو اهمیت خرید خانه های اطراف را دوچندان می کند تا شاید به یک مجموعه پویا برای بازسازی تاریخ تبدیل شود.
