خانه مشروطه (مشروطه ائوی) یک مکان معمولی نیست بلکه روزگاری محل تجمع کسانی بود که تصمیمات مهمی برای کشور گرفته‌اند. حتی اگر اهل تاریخ نباشید معماری و فضای خانه مشروطه به‌قدری جذاب است که شمارا مجذوب خود می‌کند.
خانه مشروطه
قدمت خانه مشروطه تبریز به ۱۵۰ سال می‌رسد و اینکه این خانه بعد از زلزله‌های پیاپی که در تبریز رخ داد همچنان سالم ماند، نشان از استحکام آن دارد. شاید هم این خانه به این سرعت قصد نابودی نداشته و حرفی برای گفتن دارد. اولین مالک خانه مشروطه حاج مهدی کوزه‌کنانی معروف به ابوالملّه از بازرگانان و آزادی‌خواهان بود. زمانی که محمدعلی شاه قاجار مجلس را به توپ بست و قصد جان حاج مهدی را کرد، او نیز برای حمایت از مشروطه خواهان خانه خود را در اختیارشان قرار داد تا در آنجا دور هم جمع شوند، مشورت کنند و تصمیمات مهم بگیرند.
در این نقطه از تاریخ بود که این خانه معمولی تبدیل به مکانی مهم شد. مکانی که شخصیت‌های مهمی حاج علی دواچی، حاج رسول صدقیانی، کربلایی علی مسیو، باقرخان و ستارخان در آن رفت‌وآمد می‌کردند و اعلامیه‌های ضد حکومتی در آن چاپ و منتشر می‌شد. به‌این‌ترتیب این خانه مکان تجمع مشروطه‌خواهان و به خانه مشروطه معروف شد. این خانه که از آثار ملی ایران است در سال ۱۳۶۷ به مالکیت اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی درآمد و در سال ۱۳۷۵ به موزه تبدیل شد.
معماری خانه
خانه مشروطه در زمینی به مساحت ۱۳۰۰ مترمربع ساخته‌شده است. معمار این خانه باشکوه فردی به نام حاج ولی معمار است که آن را در دوطبقه ساخته است. به‌محض ورود به حیاط خانه حوض پر از آب و باغ گل‌کاری شده در کنار معماری قاجاری ساختمان با ستون‌های بلند و پنجره‌های ارسی شکل که با پنجره‌های رنگی تزئین شده‌اند، توجه‌تان را جلب می‌کند. با دیدن این صحنه به گردشگرانی که به‌محض ورود مشغول عکاسی هستند حق می‌دهید.
فضای داخلی ساختمان دارای اندرونی و بیرونی است. طبقه اول ۶ اتاق با گچ‌بری‌های زیبا و طبقه دوم ۶ اتاق به همراه یک تالار بزرگ دارد. زیباترین بخش مربوط به این خانه ایوان‌های طبقه دوم و شاه‌نشین است که با پنجره‌های رنگی، سقف چوبی با تزئینات برجسته خودنمایی می‌کند. در و پنجره‌ها نیز با طرح‌های برجسته اسلیمی و گل و برگ تزیین‌شده است.
دیدنی‌های موزه
از زمان ورود به این ساختمان دو مجسمه همراه با دو توپ دیده می‌شود که نشان‌دهنده جنگ و درگیری‌های دوران مشروطه است. اما با ورود به ساختمان قسمت‌های مختلفی برای بازدید وجود دارد: تندیس انسان‌های بزرگی که هرکدام به نحوی در جریان مشروطه نقش داشته‌اند مانند ستارخان، باقرخان، زینب پاشا، ثقه‌الاسلام تبریزی، حاج علی ختایی و غیره در این ساختمان جای گرفته‌اند.
ابزارهایی که در این دوره برای چاپ فرمان‌های مشروطیت و اعلامیه‌ها استفاده می‌کردند مانند دستگاه چاپ ژلاتینی، عکس‌هایی از شخصیت‌هایی مثل مظفرالدین شاه، محمدعلی شاه و دیگر مخالفان مشروطه، مدارک مرتبط با انقلاب مشروطه، فرش مشروطه، وسایل شخصی سران مشروطه نیز در این خانه جای گرفته‌اند. در زیرزمین این خانه هم می‌توان ۵۰۰ جلد کتاب که حدود ۳۰۰ جلد آن مرتبط با موضوع مشروطه‌خواهی است، یافت.
دسترسی به خانه مشروطه
برای بازدید از خانه مشروطه کافی است خود را به خیابان تربیت برسانید. بعدازاینکه به خیابان تربیت رسیدید از قسمت غربی بازار قدیمی وارد محله راسته کوچه شوید. دقیقاً روبروی مسجد جامع، خانه تاریخی مشروطه قرار دارد.
ابو الملّه، مهر دار انجمن ایالتی آذربایجان
حاج مهدی کوزه‌کنانی (۱۳۳۷-۱۲۵۴ هجری قمری) بازرگانی آزاده و روشنفکر صدر انقلاب مشروطه بود که علی‌رغم کبر سن دوشادوش جوانان جانباز تبریز در جهت پیشبرد انقلاب، شب و روز در تلاش بود و به‌حق به لقب ابوالملّه مفتخر گشت.
او مقارن با ایام مشروطه‌خواهی از تجار سرشناس و فعال در تجارت چای در تبریز بود. ازآنجاکه تجارت چای در این شهر بر پایه واردات از هندوستان استوار بود، گمان می‌رود که او نیز به تجارت چای از این مسیر می‌پرداخت. کوزه‌کنانی به همراه حاج علی کوزه‌کنانی و دیگر برادرانش ازجمله تجار و صرافانی بودند که در همکاری با خاندان اتحادیه و در سال ۱۳۰۵ اقدام به تأسیس شرکت اتحادیه کردند. در این ایام، صرافان بسیاری در پی گسترش دامنه فعالیت‌های اقتصادی و کسب درآمد به عرصه تجارت شدند. اما مقدر بود که نام حاج مهدی کوزه‌کنانی بیش از هر چیز به مشروطیت خواهی تبریزیان پیوند خورد و خانه‌اش در جنب بازار تبریز، چنان‌که روزی مشروطه‌خواهان و استبدادستیزان را در خود جای داده بود، امروز نیز منزلگاه خانه مشروطه تبریز باشد.
او نخستین رئیس انجمن ایالتی آذربایجان بود و مهر انجمن در تحویل او بود. کوزه‌کنانی خانه مجلل خود را که امروز به‌عنوان خانه مشروطیت شناخته‌شده است، در اختیار انجمن ایالتی گذاشت تا تصمیمات لازم در راستای پیشبرد انقلاب در آن محل اتخاذ شود. انقلابیون نفوذ معنوی او را هم‌طراز تفنگ ستارخان و باقر خان و هم‌پایه تأثیر نطق‌های آتشین خطبای بزرگ می‌دانستند.
در قضیه مقاومت محمدعلی میرزا ولیعهد و درنتیجه تحصن تبریزیان در مسجد صمصام و کنسولگری انگلیس در سال ۱۳۸۵ هجری قمری که با سخنرانی‌های آتشین میرزا جواد ناطق و میرزا حسین واعظ همراه بود، او کمک مالی فراوانی به متحصنین نمود.
وقتی یکی از علمای تبریز از وقوع بعضی هرج‌ومرج‌ها در رابطه با مشروطه، به او خرده گرفت، او این شعر را خواند:
غربال چون ائدر حرکت هرج و مرج اولار
اما، داریخما، چون کی آریتماق خیالی‌وار
مهدی کوزه کنانی مٌهردار انجمن، به علت سن بالا و محبوبیت نزد مردم به او لقب ابوالملّه داده بودند. در مبارزه بین مستبدین و مشروطه‌طلبان، چندین بار نقشه ترور او کشیده شد و یک‌بار درب خانه او را آتش زدند. با اشغال تبریز توسط قوای روس در سال ۱۲۹۰ و قتل‌عام خیل کثیری از تجار و بازماندگان انجمن ایالتی و مدافعان تبریز، او از این مهلکه جان سالم به دربرد و چندی بعد در کنج عزلت وفات یافت.
