فرش مهربان شهرتی جهانی دارد ، تولید قالی و فرش در مهربان از اهمیت بسیاری برخوردار است چراکه ذوق و استعداد هنرمندان مهربانی در بافت فرش تجلی وافر یافته و خانه‌ها و محافل دور و نزدیک تجلی‌گاه این زیبایی و هنر هستند.
در تداوم برگزاری سالیانه نمایشگاه فرش دستباف مهربان و پس از وقفه‌ای ۳ساله به خاطر شرایط ناشی از بیماری کرونا، چهارمین نمایشگاه و اولین جشنواره فرش دستباف شهر مهربان به همت شهرداری و بخشداری مهربان و با همراهی مجموعه شهرداری و شورای اسلامی شهر در محل نمایشگاه دائمی فرش دستباف افتتاح شد.
در این نمایشگاه که به مدت چهار روز در مجموعه نمایشگاهی فرش دستباف شهرداری مهربان در حال برگزاری است، علاوه بر نمایش تولیدات هنرمندان عرصه فرش دستبافت مهربان، فروش قالی‌های زیبای این شهر آزاد است که علاقه‌مندان می‌توانند با تخفیفی مناسب خرید کنند.
تاریخ طراحی قالی مهربان
در مورد تاریخچه بافت فرش در مهربان اطلاعات رسمی و دقیقی در دست نیست ولی گفته می‌شود که حتی قبل از اسلام فرش در رج ۲۰ به شکل انسان و حیوانات در مهربان بافته می‌شد.
فرش مهربان درشت‌بافت و رج آن ۲۰ است. نقشه‌های محلی مهربان معروف به نام‌های آبی گل، حاج محرم، افشان، صیاد و بیگلر معروف است که در اندازه‌های ۱,۵ × ۱متری – ۳ × ۲ متری – ۳.۵ × ۲.۵ متری و ۴ × ۳ متری بافته می‌شود. تعداد بافندگان فرش دستباف در منطقه مهربان حدود ۵ هزار نفر است که بخش عمده آن را بانوان هنرمند تشکیل می‌دهند.
ارزش تولیدات سالیانه فرش دستبافت در منطقه مهربان در حال حاضر به‌طور متوسط از ۲۰۰ الی ۲۵۰ میلیارد تومان فراتر می‌رود. فرش مهربان پیش از تحریم‌ها به کشورهای آمریکا و کانادا و در کشورهای اروپایی به آلمان، ایتالیا و اتریش و همچنین کشورهای حاشیه خلیج همیشه فارس صادر می‌شد و در نمایشگاه‌های بین‌المللی ازجمله هامبورگ و دموتکس و تورنتو کانادا فرش مهربان جایگاه مناسبی داشت که متأسفانه اکنون این بازار مهم در اختیار هند، پاکستان و چین قرارگرفته است.
فرش مهربان در گمرک ایران به نام گوروان مشهور بوده و به این نام به خارج از کشور صادر می‌شود، ضمن آنکه در کشورهای خارجی فرش مهربان بانام مهروان شناخته می‌شود.
از ویژگی مهم فرش مهربان دوام زیاد آن است، به‌طوری‌که وقتی صادرات فرش محدودیت نداشت و بازار فرش آمریکا در اختیار هنرمندان فرش و قالی کشورمان بود، ارزش فرش کهنه مهربان در بسیاری از موارد از فرش تازه بافته‌شده بیشتر بود و برای نمونه در زمان تعویض فرش‌های دستبافت کهنه مسجد جامع مهربان که همگی دستبافت هنرمندان فرش مهربان بود، قیمت فرش‌های کهنه موجود برای خرید ۵/۱ برابر فرش تازه بود.
در مورد رنگ‌بندی فرش مهربان نیز سلیقه بافنده ملاک است، به‌طوری‌که هر بافنده‌ای بنا به تجربه‌ای که کسب نموده است، نسبت به رنگ‌آمیزی نخ‌های تهیه‌شده اقدام می‌کند.
ابزار و مواد اولیه فرش مهربان
دار‌های قالی در مهربان اکثراً چوبی و به دست نجاران شهر درست می‌شد و اکنون تعداد دار‌های آهنی بر دار‌های چوبی پیشی گرفته و در کمتر کارگاهی دار چوبی می‌توان مشاهده کرد.
چاقویی که بافندگان فرش در مهربان از آن برای بافت فرش و قالی استفاده می‌کنند در دوام فرش مهربان اهمیت زیادی دارد و برخلاف سایر شهرها که قلاب و وسیله بافت موجب کاهش عمر تاروپود فرش می‌شود، چاقوی هنرمندان مهربانی کوچک‌ترین صدمه‌ای به بافت فرش نمی‌زنند و درواقع هنرمندان فرش و قالی در مهربان به بدن خود ضربه می‌زنند و زخم‌ها را تحمل می‌کنند ولی اجازه نمی‌دهند که کوچک‌ترین آسیبی به فرش بافته‌شده وارد شود.
گره فرش و قالی مهربان، گره ترکی است
مواد اولیه موردنیاز برای بافت فرش مهربان از بهترین پشم گوسفندان تهیه می‌شود و علیرغم افزایش روزافزون قیمت مواد اولیه، هیچ بافنده مهربانی به‌طرف مواد نامرغوب و بی‌کیفیت نمی‌رود و درواقع هنرمندان فرش و قالی در مهربان کیفیت را فدای هزینه نمی‌کنند و از سرمایه خود می‌گذرند ولی اجازه نمی‌دهند که کوچک‌ترین خدشه‌ای به اصالت و قدمت فرش اصیل مهربان وارد شود.
واحدهای صنفی فعال در حوزه فرش دستبافت بیشتر مجوزهای خود را با عنوان مصالح فرش اخذ می‌کنند و شاید به تعداد انگشتان دست واحد صنفی صرف خریدوفروش فرش دستبافت فعالیت داشته باشد و فعالیت خریدوفروش مصالح فرش و فرش تقریباً در یک واحد صنفی صورت می‌گیرد ولی در شهر شربیان در زمینه پرداخت قالی چندین کارگاه دارای مجوز فعالیت دارند، ضمن آنکه مغازه‌های فرش‌فروشی و مصالح فرش در این شهر نیز از فعالیت خوبی برخوردار هستند.
در زمینه بیمه قالیبافان، آمار دقیق در دست نیست چون تأمین اجتماعی مرجع نهایی است ولی در بخش مهربان حدود ۸۰۰ نفر بیمه‌شده تأمین اجتماعی در زمینه قالیبافان وجود داشت که همه‌ساله به خاطر بازنشستگی قالیبافان واجدالشرایط وعدم بیمه جدید این آمار روزبه‌روز کمتر می‌شود.
مشکلات قالیبافان مهربان
۱- با توجه به اینکه حدود ۸ سال است بیمه اجتماعی قالیبافان عضو جدیدی نمی‌پذیرد دیگر رغبتی در بین جوانان برای فعالیت در این عرصه نیست، چراکه تنها حمایت دولتی بیمه قالیبافی بود که ۸ سال است متوقف‌شده است، ضمن آنکه تنها قالیبافی به هر علتی بیمه‌اش قطع می‌شود دیگر امکان برقراری بیمه ندارد با این توضیح که از هر ۱۰۰ نفری که بیمه‌اش قطع می‌شود (منظور بازنشستگی نیست) تنها ۲ نفر قالیباف جدید می‌تواند بیمه شوند یا بیمه ۲ قالیباف که قطع‌شده است با احراز شرایط برقرار می‌شود.
۲- تسهیلات بانکی کم‌بهره در اختیار قالیبافان قرار نمی‌گیرد مگر از طریق سازمان‌های حمایتی (کمیته امداد و بهزیستی) که آن‌هم افراد واجدالشرایط خود را دارد و چندی است که به سازمان صعنت، معدن و تجارت در این خصوص اعتباری تعلق نمی‌گیرد.
۳- اداره فرش چندین سال پیش دوره‌های بهبافی برای قالیبافان برگزار می‌کرد که با استقبال خوبی همراه بود که چندی است این دوره‌ها نیز متوقف‌شده و برگزار نمی‌شود.
۴- به دلیل عدم‌حمایت دولتی و هزینه‌های بالای نمایشگاهی، امکان حضور در نمایشگاه‌های فرش دستبافت در دیگر استان‌ها برای فعالان فرش میسر نیست.
۵- عدم صادرات فرش دستبافت به خاطر تحریم‌های ظالمانه آمریکا باعث شده است تا فرش باقیمت واقعی خود تفاوت زیادی داشت باشد، چراکه فرش دستبافت مصرف داخلی زیادی ندارد و صادرات است که امید را به قالیبافان هدیه می‌دهد.
۶- قیمت مواد اولیه روزبه‌روز بالا می‌رود و قیمت فرش چندان تفاوتی نمی‌کند، بنابراین همه‌ساله از آمار قالیبافان به خاطرجمع کردن دار‌های قالی کاسته می‌شود.
۷- افزایش کارخانه‌های تولید فرش ماشینی که با توجه به قدرت مالی که دارند تبلیغات رسانه ملی را تماماً به خود اختصاص داده‌اند دیگر واژه فرش دستبافت را رفته‌رفته برای نسل جدید بی‌معنی نموده است و درواقع اکنون فرش در فرش ماشینی خلاصه‌شده است.
۸- موضوع دیگر اینکه، دستگاه‌های زیادی در وزارتخانه‌ها و سازمان و نهادهای مختلف در حوزه فرش فعالیت و تصمیم‌گیری می‌کنند و تعدد مراکز تصمیم گیر باعث سردرگمی شده است.
۹- جایگاه فرش دستبافت بالاتر از یک معاونت کوچک در وزارت صنعت، معدن و تجارت است و اگر واقعاً به دنبال احیای فرش دستباف هستیم باید جایگاهی در حد وزارتخانه مستقل فرش و یا معاونت ریاست جمهوری به فرش دستبافت در دولت تعریف و اجرا شود.
صادرات – تسهیلات کم‌بهره – تداوم بیمه اجتماعی قالیبافان – توجه بیشتر رسانه ملی به این هنر صنعت عظیم – تعریف جایگاه فرش در وزارتخانه یا معاونت ریاست جمهوری از موضوعاتی است که توجه به آن‌ها می‌تواند به رونق مجدد فرش دستباف کمک قابل‌توجهی کند.
گزارش از قاسم وفادار مهربانی
