شهرستان خوی یکی از قطب‌های تولید فرش دست‌باف در آذربایجان غربی و کشور به‌شمار می‌رود که این هنر از دیرباز در این شهرستان رایج و از شهرت خاصی در جهان برخوردار بوده تا جایی که هنر فرش‌بافی خوی تحت عنوان مالکیت فکری در وایپو سوئیس به ثبت رسیده است.
به‌طور کلی باید گفت که در بازار ایران و خارج از ایران به‌ویژه کشورهای اروپایی که با فرش ریزماهی سروکار دارند، نام شهرستان خوی با فرش ریزماهی همراه است.
به‌علت اینکه در اطراف گل سیب (گل ماهی) دو عدد ماهی همیشه در حال چرخش هستند به این خاطر این فرش به ریزماهی معروف شده است.
فرش ریزماهی از استحکام، ظرافت و کیفیت بالایی برخوردار است که این فرش در ابعاد، نقوش و رنگ‌آمیزی‌های متنوع با گره ترکی تولید می‌شود و یکی از پرطرفدارترین فرش‌های دست‌باف ایرانی در بین مردم است.
از جمله ویژگی‌های این فرش استفاده از مواد اولیه مرغوب، نوع بافندگی، شیوه نقش‌پردازی و اندازه ابعاد فرش هستند.
عمده مواد اولیه این فرش عبارت از قبیل پنبه، خامه، کرک، چله نخ، پومد کلفت بوده که اینها همگی تولید داخل کشور بوده اما ابریشم و دوک از کشورهای چین و کره وارد می‌شود.
قدمت
به گواه تاریخ، فرش دست‌باف خوی در طول بیش از یک هزار سال گذشته فراز و نشیب‌های فراوانی را از سر گذرانده و بارها و بارها تا انقراض کامل پیش‌رفته، ولی دوباره جان گرفته و احیا شده است.
قدیمی‌ترین کتابی که در آن نامی از فرش خوی برده می‌شود، «حدودالعالم» بوده، این کتاب در سال ۳۷۲ هجری قمری (حدود ۱۰۵۰ سال پیش) به رشته تحریر درآمده است.
در این کتاب درباره خوی چنین می‌خوانیم: «خوی، برگری، ارجیح، اخلاط، نخجوان، بدلیس این همه شهرک‌هایی‌اند خرد و بزرگ و خرم و بانعمت و مردم و خواسته، بازرگانان بسیار، و از این شهرک‌ها زیلوها و قالی‌ها و غیره و شلواربند و چوب بسیار خیزد.»، از این نوشته چنین بر می‌آید که ۱۰۵۰ سال پیش خوی شهری آباد بوده و مهم‌ترین تولیدات آن را قالی، قالیچه و سایر بافتنی‌ها تشکیل می‌داده است.
از جمله کوتاه «بسیار خیزد» در این کتاب چنین استنباط می‌شود که صنعت بافندگی و به خصوص قالی‌بافی در این دوره یعنی ۱۰۵۰ سال پیش در شهر خوی از رونق فراوانی برخوردار بوده، تا حدی که بدان شهرت داشته، بدین لحاظ این احتمال که فرش خوی بیش از ۱۰۵۰ سال قدمت داشته باشد، بسیار زیاد است.
با در نظر گرفتن اینکه برای معروف شدن و شهرت یافتن یک شهر به یک کالای هنری و تجاری در آن دوره که ارتباطات بسیار ضیعف بوده، حداقل نیم قرن و یا بیشتر زمان لازم بوده است، از این رو تصور قریب به یقین آن است که آغاز فرش‌بافی در خوی به قبل از ۱۱۰۰ سال پیش برمی‌گردد.
بعد از کتاب «حدود العالم»، ابن اثیر مورخ معروف قرن هفتم هجری در بیان وقایع سال ۶۲۸ مطالبی اظهار داشته که حکایت از رونق صنعت بافندگی در خوی دارد.
در خوی ۳۰هزار نفر تولیدکننده فرش دست‌باف صورت مستقیم مشغول به کار هستند و در این شهرستان ۵۵۰۰ کارگاه خانگی و سه مجتمع متمرکز قالی‌بافی و ۹۵ واحد رفوگری، دفه‌زنی و پرداخت و طراحی نقشه و ۶ واحد قالی‌شویی فعال هستند.
۱۲هزار کارت قالی‌بافی و ۴۸۱ فقره پروانه کسب در خوی تاکنون صادر شده است و سالانه ۱۰۰هزار مترمربع فرش در خوی تولید می‌شود که ۷۰ درصد این تولیدات از نوع ریزماهی با رج‌شمارهای ۴۰ و۵۰ هستند.
گزارش عزیز میرزایی، رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خوی
