تبریز مرکز حکومت‌های محلی چون #روادیان و #اتابکان ایلدنیز ( #ایلدگز) بود ولی این‌که به‌عنوان پایتخت یک دولت بزرگ انتخاب شود تا دوره #مغول به تعویق افتاد و از زمان #ایلخانان بود که #پایتخت کشوری پهناور شد.
سه عامل مهم در انتخاب #تبریز به عنوان پایتخت حکومت جدید مؤثر بود، یکی دوراندیشی بزرگان تبریز بود که لشکر مغول را در چند دفعه با تحف و هدایا و مال بسیار از دروازه‌های شهر با رضایت برگرداند و شهر را از نابودی و کشتار نجات داد؛ این مرهون رونق #تجارت و #اقتصاد تبریز نیز بود.
و دومی تسلط #جلال_الدین_خوارزمشاه به تبریز و کشمکش‌های #خوارزمشاهیان با #اتابکان_آذربایجان بود که این شهر را در کانون توجهات سیاسی قرار داد و در نهایت این #هولاکوخان بود که با ورود به تبریز آن‌جا را به عنوان مرکزیت #ایلخانی تثبیت کرد و این #اباقاخان بود که پایتختی تبریز را رسمیت بخشید.
سومی تمرکز ایلخانان به #آذربایجان و خرابی‌های ناشی از جنگ‌های سیاسی و مذهبی در شهرهای #عراق_عجم و #خراسان و نیز سقوط #بغداد بود که شانس دیگری در انتخاب تبریز شد.
انتخاب تبریز به عنوان یکی از مراکز امپراتوری کبیر مغول و پایتختی دولت ترکی-مغولی ایلخانی برای شهری که آرام آرام در مرکزیت دولت‌های محلی توسعه می‌یافت شوک بزرگی وارد کرد و شهر بسیار زود شاهد حاشیه‌نشینی، کمبود ظرفیت‌های مسکونی، تجاری و فرهنگی و نیز زیرساخت‌های اجتماعی و حتی بهداشتی شد. برای همین دولت ایلخانی سریعاً دست به کار شد تا کمبودهای شهر را جبران کند. زلزله سال ۶۷۱ق کمی مانع شد ولی فشار تحمیلی امتیاز پایتختی برای تبریز بسیار بیشتر از موانع زلزله بود. پس از آباقا، #ارغون_خان سراسیمه شهرک جدید #ارغونیه را ساخت تا از ازدحام جمعیت تبریز بکاهد و توفیق اصلی ازآن فرزندش #غازان_خان شد که با ساخت باروی جدید و نیز ساخت شهر #غازانیه و تنظیم برنامه توسعه شهر، تبریز را به زودی به یک ابرشهر زمان خود بدل کند.
در زمان غازان #بازار_تبریز توسعه فوق‌العاده پیدا کرد و احداث باروی جدید و کاروانسراها و حمام‌ها و روی هم رفته اجرای #اصلاحات_غازانی کمبودهای شهر را از بین برد و تبریز با آغاز دوره امپراتوری در دولت ایلخانی وارد درخشان‌ترین و پررونق‌ترین زمان خود شد.
هرچند #اولجایتو که سودای ساخت شهری آرمانی داشت مرکز سیاسی را به #قنغوراولانگ انتقال داد و #سلطانیه را ساخت ولی گویا هم طبق ظن خودش و هم روند زمانی این مرکز باز هم نتوانست با تبریز رقابت کند و پس از #ابوسعید سلطانیه تخلیه شد و تمام امتیازات انتقال‌یافته به تبریز بازگشت.
در واقع با زیرساخت‌های بسیار قوی و هوشمندانه غازانی شهر حتی در زمان پایتختی سلطانیه به سرعت به سمت غرب توسعه پیدا کرد و کم کم فاصله بین غازانیه و خود تبریز شاهد ظهور محلات جدید شد و ایجاد زیرساخت‌های فرهنگی در غازانیه و رشیدیه و بعدها در علیشاهیه و غیاثیه و دمشقیه توسعه پایدار را در زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی در تمام نقاط تبریز فراهم کرد.
مهران بشارت غازانی / دانشجوی دکتری تاریخ
