در قسمت غرب کلانشهر اولین‌ها، رنگ سبز در تداخل مطلق با آبی آسمان و زردی خاک رخ نمایان می‌کند. اینجا هنر در دستان مردان و زنانی است که به دنبال روزی از دل خاک هستند. هنری از جنس سبز و به قدمت یک شهر که بر روی این دستان خاک خورده جریان دارد.
به گزارش صاحب دیوان به نقل از ایسنا/آذربایجان شرقی در این منطقه تا چشم کار می‌کند، مزرعه سبز دیده می‌شود. از نزدیک که نگاه کنیم، ساقه‌های بلند تره را می‌بینیم که به همراه برگ‌های سرزنده جعفری و شوید در حال رقص با نسیم و باد هستند. تبریز، شهری با قدمت چندصدساله میزبان سبزی‌های باطراوت و مردانی با سایبان و رخ سوخته از آفتاب است که در کنار زنان چادر به کمر در حال چیدن روزی خود از میان خاک‌های حاصلخیز صنعتی ترین بخش شهر هستند.
مزارع سبزی کاری تبریز در بخش غربی شهر که شامل محلات حکم آباد، قراملک و شنب غازان می‌شود، شاید تنها اثر ماندگار باغشهر تبریز از سال‌هایی باشد که زندگی ماشینی هنوز از سبزی و طراوت پیشی نگرفته بود. چندین نسل از باغبانان و کشاورزان تبریزی در این خاک‌ها کشت و زرع می‌کنند و تاکنون نیز بخشی از این اراضی برجا مانده و هویت سبز شهر را هرچند اندک حفظ کرده‌اند.
پای صحبت‌های سبزی کاران کهنسال
اصغرآقا باغبانی است که از زمان کودکی تاکنون، مشغول به کشت و زرع در اراضی پدری و سپس در یک مزرعه ۲۵۰۰ متری شنب غازان بوده است. او که با دستان پینه بسته، کمر خمیده و موهای جوگندمی در یک دخمه کوچک داخل مزرعه خود از ۲۵ سال پیش، سبزی‌های خوش رنگ را به مشتریان همیشگی می‌فروشد، اکنون با لباس خاکی پشت یک محافظ براق نایلونی که در روزهای کرونایی بسیار با آن مواجه می‌شویم، ایستاده و با لبخند ریز همیشگی در حال وزن سبزی برای مشتری است.
او پس از اتمام کارش در گفت‌وگو با ما، می‌گوید: کشاورزی را در کنار پدربزرگ و مزرعه‌ی آبااجدادی‌مان، کمی آنسوی محله یاد گرفته‌ام. ۲۵ سال پیش هم با پول خودم توانستم این مزرعه کوچک را در محله شنب غازان بخرم تا به تنهایی روزگار خود را سپری کنم.
او ادامه می‌دهد: از کار کشاورزی و باغبانی، کار سخت تری نمی‌توان پیدا کرد. این کار شاید از دور راحت باشد اما من کشاورز باید دائما به محصولات و مزرعه سر بزنم، کود، سم، آب و … را به موقع استفاده کنم تا مبادا آفتی به جان سبزی‌ها نیفتد. این زمین خیلی برای من اهمیت دارد چون کل زندگی من و خانواده‌ام از همین چند متر زمین تامین می‌شود.
اصغرآقا بیان می‌کند: کسی که کارش را دوست نداشته باشد، در کشاورزی هم نمی‌تواند دوام بیاورد. من آنقدر نمک خور این کار شده‌ام که بعد از چندین سال نمی‌توانم آن را ترک کنم و یا کار دیگری انجام دهم.
او، آب آبیاری زمین را از طریق چاهی که در نزدیک مزرعه وجود دارد، تامین می‌کند و به گفته‌ی خودش، فروش خوبی دارد و مشتری‌های دائمی همواره از او خرید می‌کنند.
او می‌افزاید: آب و هوای این منطقه برای کشت سبزی بسیار خوب است و به همین جهت تاکنون سبزی کاری در این محل دوام آورده است. تا جایی که می‌دانم آن سوی جاده سنتو کارخانه‌های زیادی مشغول هستند ولی دود آن‌ها به نمی‌رسد.
حبیب آقا باغبان دیگری است که در منطقه اراضی حکم آباد تبریز مشغول به کشت سبزی است. او که راه پدر و پدربزرگش را در باغبانی طی می‌کند، از بعد خدمت سربازی در سال ۷۴ در این مکان شروع به سبزی کاری کرده است. اکنون نیز در حالت نشسته به چیدن اسفناج‌های زمین مشغول است که به گفته‌ی خودش روز گذشته مقداری از همین اسفناج‌ها را تنها به قیمت کیلویی هزار تومان در میدان تره بار فروخته است.
او به ایسنا می‌گوید: پدران من از سال‌های بسیار قبل در این محل سبزی کاری انجام می‌دادند. تا جایی که یادم می‌آید، شاید به حدود ۵۰ سال پیش و یا بیشتر هم برسد که پدرم در این منطقه مزرعه خرید و مشغول کار شده‌ایم.
او با اشاره به مزرعه سبزی کاری حدود ۹۰۰۰ مترمربع خود، ادامه می‌دهد: همه ساله از فروردین ماه تا اواخر آبان ماه یکسره به کشت سبزی مشغول هستیم و محصول خود را در میدان تره بار می‌فروشیم اما متاسفانه امسال، بازار فروش بسیار کساد شده است.
حبیب آقا نیز مزرعه خود را به وسیله چاه آبیاری می‌کند و می‌گوید که فاضلابی که در کنار مزرعه از داخل جوی آب می‌گذرد هیچ راهی برای ورود به مزرعه نداشته و هیچ گونه امکان استفاده از آن برای آبیاری محصول در این منطقه وجود ندارد. موضوع آبیاری مزارع سبزی کاری تبریز با فاضلاب شهری، مدت‌ها در اذهان مطرح شده بود، اما مدیر جهاد کشاورزی صحت این موضوع را به طور قطعی رد کرده و گفته بود که اگر کشاورزی در آبیاری سبزیجات از فاضلاب استفاده کند، فرد متخلف به دستگاه قضایی معرفی خواهد شد.
این کشاورز در ادامه صحبت‌های خود متذکر می‌شود: بزرگترین مشکل ما، آبیاری و کمبود آب است. هر ساله میزان آب چاه‌ها کمتر می‌شود و ما با بحران مواجه هستیم، در حالی که حجم بسیار زیاد آب از محل احداث مترو در شهرک امام و قراملک و حتی قره آغاج خارج شده و در جوی جاری می‌شود. این آب بسیار زلال تنها به محل شستشوی ماشین تبدیل شده و هیچ مسئولی اقدام به کانال کشی آن به مزرعه ما حتی با تقبل هزینه مصرف نمی‌کند.
استفاده از آب خروجی مترو برای شستشوی ماشین‌های مختلف
مسئله آب این اراضی یکی از بحران‌هایی است که گریبان این قشر باغبان را گرفته و روزبه روز آن‌ها را با مشکل مواجه می‌کند. بر اساس مشاهدات ما، از محل احداث خط دو متروی تبریز در محلات شهرک امام، قراملک و قره آغاج آب زلال و با حجم بالایی در جوی جاری می‌شود. حتی می‌توان در اطراف این جوی در امتداد خیابان به خصوص محله شهرک امام را مشاهده کرد که محل شستشوی انواع ماشین و وسایل سنگین حمل و نقل شده است.
حال باغبانان منطقه معتقد هستند که این آب، هیچگونه مشکلی از نظر آلودگی ندارد و کاملا زلال است و از مسئولان درخواست می‌کنند تا این آب را به مزرعه آن‌ها با پرداخت هزینه مصرف انتقال دهند.
بر اساس گفته‌ی مدیر جهاد کشاورزی شهرستان، این نهاد وظیفه و مسئولیتی در قبال رسیدگی به این مضوع و انتقال آب ندارد. شرکت آب و فاضلاب نیز می‌گوید که بخش آب‌های جاری روی سطح زمین مربوط به حوزه‌ی شهرداری می‌شود و به گفته‌ی خانی معاون شرکت آب و فاضلاب آذربایجان شرقی، احتمالا این آب در ظاهر زلال، دارای آلودگی است و نمی‌توان از آن برای آبیاری مزارع سبزی کاری استفاده کرد ولی برای آبیاری فضای سبز کارایی دارد.
امکان استفاده از آب خروجی متروی خط دو تبریز برای سبزی کاران وجود دارد؟
در این راستا، مسعود قاسمی مجری اجرای خط دو متروی تبریز در گفت‌وگو با ایسنا به ماهیت این آب‌های خروجی پرداخته و احتمال استفاده از آن برای کشاورزان را تشریح می‌کند.
او می‌گوید: با توجه به الزامات طرح و نقشه احداث مترو، مسیر ایستگاه‌های متروی خط دو دارای عمق‌های مختلفی است و در عمیق‌ترین حالت نیز به حدود ۳۰ متر می‌رسد. با توجه به شرایط آب‌های زیر سطحی مسیر خط دو، بخش زیادی از سازه تونل و ایستگاه‌های این خط زیر تراز آب قرار می‌گیرد که اجرای آن را با مشکلات و چالش‌های زیادی مواجه می‌سازد.
او می‌افزاید: با در نظر گرفتن الزامات و توصیه‌های استاندارد معتبر جهانی، سازه اصلی ایستگاه‌های خط دو به صورت آب‌بند و مقاوم در مقابل نفوذ آب محیط اطراف طراحی و اجرا می‌شود. در این راستا و در مرحله ساخت سازه، جهت جلوگیری از ورود آب به محدوده احداث و تامین شرایط کار، سازه نگهبان به صورت ترکیبی از شمع‌های سازه‌ای و بتن پلاستک طراحی و اجراش ده و ورود آب به حداقل ممکن کاهش می‌یابد.
قاسمی ادامه می‌دهد: با اجرای سیستم زهکش و خشک‌اندازی در کف، آب‌های نشتی جمع آوری و شرایط اولیه اجرا مهیا شده و تا اتمام اجرای سازه اصلی ایستگاه‌ها، آب‌های نشتی توسط زهکش جمع‌آوری و به سیستم هدایت آب‌های سطحی شهری منتقل می‌شود.
او با بیان این‌که آب خروجی از کارگاه‌های متروی تبریز، همان آب جمع آوری شده منطقه از محدوده اجرای ایستگاه است که پس‌آب کارگاهی وارد آن نمی‌شود، اظهار می‌کند: استفاده از این آب توسط سایر افراد و نهادها به شرط کنترل کیفیت آن و اطمینان از انطباق با استانداردهای مرتبط به محل مصرف توسط متقاضی می‌تواند انجام بگیرد و این امر تنها در صورت هماهنگی با عوامل کارگاهی و مسئولیت کامل بهره‌بردار مقدور خواهد بود.
او در خصوص احتمال استفاده و بهره برداری از این آب توسط کشاورزان نیز، متذکر می‌شود: قطعا نمی‌توان برای هر نیازی از این آب استفاده کرد، ولی هر متقاضس برای استفاده از آن، باید با انجام اقدامات و آزمایش‌های لازم، میزان انطباق خصوصیات آب موجود را با استانداردهای مرتبط بررسی کرده و در صورت تایید اقدام به استفاده کند.
آب خروجی مترو جاری در جوی آب که محل ریختن زباله‌های مردمی شده است
اجرای طرح ساماندهی اراضی سبزی کاری
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان تبریز در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار می‌کند: امروزه به تناسب رشد جمعیت، میزان مصرف مواد غذایی نیز بالا رفته و با توجه به ارزش غذایی و جایگاهی که سبزیجات و صیفی جات در جیره غذایی خانواده‌ها دارد، اهمیت موضوع بیشتر می‌شود. در این راستا ساماندهی اراضی و افزایش تولید سبزی و صیفی به منظور استمرار و پایداری تولید این محصول از سال ۹۵ در شهرستان تبریز در حال اجرا است.
او با بیان این‌که زراعت سبزی و صیفی شهرستان تبریز تقریبا به مساحت ۲۰۰۰ هکتار در مناطق حکم آباد، قراملک، لاکه دیزج، شنب غازان، لاله، خسروشاه و باسمنج تبریز به تعداد تقریبا ۱۵۰۰ بهره بردار و با تولید ۶۰ هزار تن علاوه بر تولید و تامین بخشی عظیمی از نیازهای تغذیه‌ای استان، مازاد تولید به استان‌های مجاور از جمله آذربایجان غربی، اردبیل، تهران و قزوین نیز حمل می‌شود.
او ادامه می‌دهد: اراضی زراعی شمالغرب تبریز بخشی از دشت حاصلخیز تبریز را شامل می‌شود که در گذشته اراضی عموزین الدین، حکم آباد، آخونی، قراملک و … را در برمی‌گرفت و مهمترین و شاخص ترین آن، حکم آباد بود که قدمت آن شاید به اندازه قدمت شهر تبریز باشد.
افشانی در این خصوص می‌افزاید: حتی نادر میرزا در کتاب تاریخ و جغرافیای دارالسلطنه تبریز نیز به توصیف حکم آباد پرداخته و بیان کرده که سبزی کاری در این منطقه همواره تداوم داشته و بخشی از نیازهای تبریز و سایر شهرهای همجوار از این مناطق تامین می‌شد. حکم آباد علاوه بر صنعت سبزی کاری به عنوان یک تفرجگاه از عناصر هویت بخش و خاطره ساز تبریز نیز محسوب می‌شود.
وسعت ۱۰۰۰ هکتاری اراضی سبزی کاری تبریز
او با بیان این‌که وسعت این اراضی در نقشه‌های تاریخی تبریز در حدود ۱۰۰ سال پیش بالغ بر ۱۰۰۰ هکتار تخمین زده می‌شود، ادامه می‌دهد: اکنون مساحت این اراضی به حدود ۴۳۰ هکتار کاهش یافته و هنوز هم به شدت در معرض تصرف و ساخت و ساز قرار دارد. این یک خطر و تهدید برای میراث بشری و عنصر هویتی تبریز است ولی همچنان امیدواریم تا با همت مسئولان دلسوز و کشاورزان سخت کوش این مزارع اقتصادی که در محاصره توسعه شهر هنوز هم در امر تولید ایستادگی می‌کنند، با استمرار تولید محصولات کشاورزی سالم و حفظ محیط زیست و امنیت غذایی اهمیت و جایگاه خاص خود را حفظ کند.
او ادامه می‌دهد: مساحت باغ‌های سبزی و صیفی سنتی تبریز در غرب شهر (محدوده پارک بزرگ آذربایجان، جمشید آباد، حکم آباد، لاکه دیزج، عموزین الدین و حجتی) در حدود ۴۳۰ هکتار در سال ۹۷ و با اشتغال ۲۰۰۰ نفر است که می‌توان با تثبیت و حفظ این اراضی به دلیل استقرار در بهترین نقطه شهری تبریز از لحاظ دسترسی مردم و گردشگران به بهترین فضاهای جذاب در بخش آگروتوریسم که در بسیاری از کشورهای جهان نیز متداول و درآمدزا است، استفاده کرد.
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان معتقد است که می‌توان این اراضی را در زندگی ماشینی کنونی، به عنوان یک مکان آموزشی برای آموزش عملی سبز کاری سنتی به دانش‌آموزان استفاده کرد و حتی می‌توان با جذابیت‌های که این محل دارد را به یک تفرجگاه تبدیل کرد.
او ادامه می‌دهد: در کشورهای خارجی نیز مزرعه‌های داخل شهری وجود دارد که مردم با خرید بلیط می‌توانند وارد آن شوند و خودشان سبزی و میوه را بچینند و از این کار لذت ببرند و هم خرید کنند. این امر می‌تواند راهی برای شناخت و آشنایی با امر کشاورزی نیز باشد.
او می‌افزاید: در این مکان می‌توان نحوه کاشت سبزی و انواع گیاهان دارویی را نیز آموزش داد و آن‌ها را تولید و به بازار عرضه کرد. می‌توان این مزارع را به عنوان یک دانشکده کوچک مورد استفاده قرار داد.
