دکتر وارطان گرگوریان از تبـریـز تا نیـویـورک (۸ آوریل ۱۹۳۴ – ۱۵ آوریل ۲۰۲۱)

۲۹ فروردین ۱۴۰۰
- ۱۴:۳۲

دکتر وارطان گـرگوریان(1)، تاریـخ نگار، استاد دانشگاه، فعـال برجـسته مـدیریتی، رئیس وقـت کتابخانـه عمومـی نیویـورک و دانشگاه بـراون(2) و رئیـس کنـونی مـؤسسه خـیریه کارنـگی(3) نیویـورک، در 1313ش/ 1934م در تبریز متولد شد. پدرش، ساموئل گرگوریان، از کارکنان شرکت نفت ‏ایران و انگلیس در آبادان بود. وارطان هفت سال داشت که مادرش در 26 سالگی به بیماری ذات الریـه درگذشت و نگـهداری از او و خواهر کوچکش به مادربزرگ مادری اش سپرده شد.

وارطان گرگـوریان دوره دبستـان را در زادگاه خود به پایان رسانـد و مانند دیـگر هم سن و سالانش می بایست دوره دبیرستان را نیز در تبریز سپری می کرد اما اتفاقی ساده مسیر زندگی او را تغییر داد. او موفق شد به یاری افراد نیکوکار دوره دبیرستان را در بیروت بگذراند. یکی از این افراد ‏ادگار مالویان، معاون ارمنی تبار کاردار سفارت فرانسه در تبریز، بود که مشوق نوجوان چهارده ساله در این اقدام متهورانه شد. دیگری داروساز و عینک سازی به ‏نام هرایر استپانیان بود. با حمایت این شخص صدور گذرنامه برای وارطان نوجوان میسر شد.

وی در روز 26 فروردین 1400 پس از بستری شدن در بیمارستان درگذشت.

وارطان گرگوریان در کتاب خاطرات خود می نویسد:

« هرایر استپانیان، داروساز و عینک ساز و از چهره های فعال جامعه ارمنیان ‏تبریز، از من خواست نشریات ارمنی را به دست مشترکان برسانم و حق اشتراک آنها را جمع آوری کنم. من حتی مشترکان تازه ای هم ‏به جمع مشترکان او‎ ‎افزودم. این کار افتخاری فرصتی شد برای آشنایی من با دیاسپورای ارمنی و نشریات آن. اشتیاق و علاقه من به مطبوعات و کار داوطلبانه توزیع و تحصیلداری تأثیر خوبی روی هرایر ‏استپانیان گذاشت. او حامی من شد، اولین حامی من از حامیان بسیاری که نقش قاطعی در زندگی من ایفا کرده اند. او نماینده روزنامه ‏ارمنی زبان آلیک در تبریز بود و مرا، در چهارده سالگی تشویق می کرد تا مطالبی برای آن روزنامه بنویسم و یا به نام جوانان در ‏مراسمی چون تشییع چهره های سرشناس فرهنگی مطلب تهیه کنم. ‏

روزی در داروخانه او با شخصی به نام ادگار مالویان آشنا شدم. او هم ولایتی آقای استپانیان و از بازماندگان ارمنیان ایالت موش عثمانی ‏بود. مالویان، اندک‎ ‎زمانی پس از ورود به تبریز برای گشایش کنسولگری فرانسه، بیمار و بستری شد. او در خانه یکی از دوستان من ‏اقامت داشت که پدرش از بازرگانان ثروتمند تبریز بود. خانه آنها حمام خصوصی، اتاق خواب مهمان، برق، رادیو و تلفن داشت. من اغلب، ‏در دوره نقاهت مالویان به دیدار او می رفتم. با هم گفت و گو می کردیم . شطرنج بازی می کردیم که او به من یاد داده بود. طبعاً، او اغلب برنده ‏می شد. ‏

در یکی از دیدارها او پیشنهادی کرد و گفت: ‏

‏ـ تو بچه با هوش و زرنگی هستی، در تبریز نمان، برو بیروت. بیروت پاریس کوچک است، برو دانش واقعی کسب کن.

گفتم: ‏

ـ چطور می توانم؟ نه عربی بلدم، نه فرانسه، نه انگلیسی. چطور باید درس بخوانم ؟ تازه اگر بلد باشم، پولی در بساط ندارم، پدرم ‏نمی تواند هزینه سفرم را بدهد ومخارج زندگی در کشوری بیگانه را تأمین کند.‏

‏ گفت: ‏

ـ نگران نباش. من ترتیب همه کارها را می دهم. سه تا نامه می نویسم. یکی برای کلنل لهود، رئیس آژانس امنیت داخلی لبنان، ‏که ترتیب اقامت تو را در لبنان بدهد. دومی برای کالج ارمنی ها، که دبیرستان پیشرفته ارمنی ـ فرانسوی است. آنجا تو را می پذیرند. سومی برای هتل لوکس که آنجا اقامت کنی. ‏

من با لحن نیمه شوخی پرسیدم: ‏

ـ خب، چی باید بخورم؟ کجا باید غذا بخورم؟

مالویان هم به شوخی گفت: ‏

ـ فکرش را نکن، نگران نباش. پول زیادی برای هزینه زندگی در بیروت لازم نداری. در لبنان موز فراوان است، خیلی هم ارزان است، ‏روزی یکی دو تا موز برایت کفایت می کند. ـ و زد زیر خنده. ‏

من حرف او را باور کردم، گو اینکه هرگز موز ندیده بودم»‏ ‏.‏(4)

سرانجـام، وارطان گرگـوریان با معرفـی نامـه های مالـویان و پنجـاه دلار در جیب در کالج ارمنیان بیروت ‏ثبت نام کرد.‏

دوره تحـصیل او در بیـروت با دشواری های فـراوان معـیشتی همـراه بود. در واقع، نه او و نه حامیانش در تبـریز در این باره چـندان نیندیشیـده بودند. بار دیـگر او از کمـک ‏های افراد نیکـوکار و نیز انجـمن بانوان امـدادگر ارمنی بهره منـد شد. در کالـج، به سرعـت زبان فـرانسـه را فـرا گـرفت و از حـمایت سیـمون وراتسیان(5)، مـدیر وقـت کالـج، برخـوردار شـد. در واقع، وارطان دستیـار او در جـمع آوری اسناد و نوشتـه هایش شـده بود و ضعـف چشمان او را جبران می کرد. وراتسیـان در 1920م ‏آخـرین نخـست وزیر جمـهوری مستـقل ارمنـستان بود. از او کتاب بـزرگ جـمهوری ارمنستان و دوره شش جلدی ازخاطرات زندگی من و آثاری دیگر به جای مانده است.

وارطان گرگوریان پس از اتمام دوره دبیرستان همچنان با راهنمایی و حمایت وراتسیان و ‏یاری مدرس زبان انگلیسی خود و همچنین، با استفاده از کمک هزینه تحصیلی کالج موفق به دریافت پذیرش از دانشگاه استنفورد(6) در کالیفرنیای امریکا شد.

دکتر وارطان گرگوریان

وارطان گرگوریان همراه با سیمون وراتسیان و مادربزرگ خود در تبریز (۱۹۵۶م)

وارطان گرگوریان در بیروت (۱۹۵۴م)

وارطان در نه ماهگی، در آغوش مادرش، شوشانیک

وارطان در سه سالگی

دانشگاه استنفورد‎

گرگوریان در1956م شروع به تحصیل در دانشگاه استنفورد کرد. استاد راهنمای او، وِین اس. ووسینیچ(7) صرب تبار ـ که تاریخ بالکان، اروپای شرقی، بیزانس و امپراتوری عثمانی ‏را درس می دادـ به او توصیه کرد تا رشته تاریخ را برگزیند. گرگوریان خود را ملزم به آموختن زبان انگلیسی در کمترین زمان ممکن ساخت. از رفتن به محافل عمومی اجتناب می ورزید و در شبانه روز، بیش از دو ساعت نمی خوابید. تابستان ها هم درس می خواند. به این ترتیب، دوره های لیسانس تاریخ و علوم انسانی را در دو سال با رتبه ممتاز به پایان رساند. در 1958م، در دوره دکتری تاریخ ‏پذیرفته و دستیار آموزشی و پژوهشی پروفسور ووسینیچ شد و در همان دانشگاه به تدریس پرداخت. در این زمان با همسر آینده اش، کلر راسل(8)، که دانشجوی تاریخ و اهل نیویورک بود، آشنا شد. آنها در 1960م ازدواج کردند و صاحب سه پسر به نام های واهه، رافی و داره آرتاشِس شدند. ‏

وارطان گرگوریان در 1964م توانست درجه دکتری تاریخ و علوم انسانی را از دانشگاه استنفورد دریافت دارد. موضوع پایان نامه او، « سنت گرایی و مدرنیسم در اسلام»، برگرفته از پژوهشی بود که وی در ‏‏1961م با دریافت کمک هزینه ای تحقیقی از بنیاد فورد(9) در کشورهای انگلستان، فرانسه، لبنان، اتحاد جماهیر شوروی، پاکستان، افغانستان و هندوستان انجام داده بود. این تجربه ها و مطالعات جنبی ‏مبنای نگارش نخستین کتاب او با عنوان الزامات افغانستان نوین: سیاست اصلاحات و مدرن سازی در افغانستان، 1880ـ1946‏ م(10) شد. انتشار این کتاب، دکتر وارطان گرگوریان را در مقام پژوهشگر به ‏شهرت رساند. او گفته است:« من همیشه به دنبال چالشم، نه مسیر امن. از این رو، افغانستان را برگزیدم، زیرا در آن زمان در باره آن عملاً چیزی نوشته نشده بود. همچنین، می خواستم زبان هایی ‏را که می دانستم به کار برم».(11)

کالج سان فرانسیسکو، دانشگاه تگزاس و دانشگاه پنسیلوانیا

دکتر وارطان گرگوریان، رئیس دانشکدۀ دانش و هنر دانشگاه پنسیلوانیا (1974ـ 1978م)

در 1960ـ 1968م، دکتر وارطان گرگوریان در کالج ایالتی سان فرانسیسکو (دانشگاه کنونی سان فرانسیسکو) تاریخ اروپا و خاورمیانه تدریس می کرد. مدت کوتاهی نیز در سمت دانشیار در ‏دانشگاه کالیفرنیا، لس آنجلس (یو سی اِل اِی)(12) به تدریس پرداخت. در 1968م، به دانشگاه تگزاس در آوستین(13)پیوست و در 1970م، به مقام استادی بخش تاریخ رسید. در 1969ـ‏‏1971م مدیریت برنامه های ویژه کالج دانش و هنر را بر عهده گرفت اما در 1972م در اعتراض به تصمیم هیئت امنا در انتخاب رئیس دانشگاه از تدریس در دانشگاه تگزاس کناره گرفت و پس از کوتاه مدتی، در سمت استاد تاریخ، به دانشگاه پنسیلوانیا پیوست.

دکتر وارطان گرگوریان در دانشکده تاریخ دانشگاه پنسیلوانیا عهده دار تدریس تاریخ عصر خرد اروپا و تاریخ خاورمیانه شد. هم زمان تدریس تاریخ و فرهنگ ‏ارمنستان و قفقاز نیز به او محول گردید. بخش اخیر، بنا به درخواست سارکیس تارزیان(14)، دانش آموخته 1937م دانشگاه و از اعضای برجسته هیئت امنای آن، در قبال اهدای مبلغ قابل توجهی به دانشگاه، در برنامـه دانشکده تاریـخ منظور شده بود. در ‏‏1973م، دکترگرگوریان به سمـت معاونـت دانشکـده رسیـد. در 1974م، سمـت نخستین رئیس دانشکده دانش و هنر دانشگاه پنسیلوانیا، که ازترکیب کالج ها و دانشکده های بسیاری به وجود آمده بـود، به وی واگـذار شـد. در 1978ـ 1980م بـه مـعاونـت دانشگاه رسید.‏ در 1980م، دکتر گرگوریان ازسمت معاونت دانشگاه کناره گیری کرد. سه سال بعد، هیئت امنای دانشگاه پنسیلوانیا رتبه استادی و چندین کمک هزینه تحصیلی به نام دکتر وارطان گرگوریان مقرر کرد و ‏برای سازمان دهی و مدیریت دانشکده دانش و هنر و معاونت دانشگاه به او درجه افتخاری اعطا شد.‏

کتابخانه عمومی نیویورک‎

کتابخانه عمومی نیویورک در 1895م تأسیس شده و با 88 شعبه و چهار مرکز پژوهشی یکی از پنج کتابخانه بزرگ جهان است. چهار کتابخانه دیگر کتابخانه کنگره در واشنگتن، موزه بریتانیا، کتابخانـه ملـی پاریس و کتابخانه ملـی ‏مسکو هستند. در دهـه 1970م، کتابخـانه عمومـی نیـویورک از نظـر مالـی در تنگنای شدید بود و نیـاز به مدیریتـی داشـت کـه بتوانـد بودجـه لازم را تأمیـن و کـتابخـانه را احـیا کنـد. در بـهـار 1981م، ‏دکـتر وارطان گـرگـوریان تصـدی امـور کتـابخـانه را بـر عـهده گـرفت. هشـت سال بعد، بودجـه عملکـرد کتابخـانه دو برابر شده بود، چهارصد کارمـند جدیـد استخـدام شـده بودند، بنـاهای کتابخـانه بازسازی شده بودنـد و چند صد میلیون دلار تأمـین مـالـی شده بود که صد و هفتاد میلیـون دلار آن از محـل وجـوه اهـدایــی مـجــموعـه داران و افـراد نیـکـوکار بـود. در هـشت سالـی کـه دکـتر گرگـوریان تصـدی امـور کـتابخـانه را برعهـده داشـت، کتابخـانه نیویـورک به یـک مرکـز فرهنگـی درآمدزا تبدیل شد و ثروتمندان، هنرمندان و شخصیت های معروف بسیاری کتابخانه را زیر چتر حمایت خـود گرفتند. دکتر وارطان گرگوریان در 1989م به شـوق بازگشت به دنیای دانشگاهی، کتابخانه نیویورک را ترک گفت.(15) ‏

دکتر وارطان گرگوریان در کنار یکی از دو تندیس شیر، در طرفین ورودی کتابخانۀ نیویورک

کتابخانۀ عمومی نیویورک

دانشگاه براون‎

در 1989م، دکتر وارطان گرگوریان به ریاست دانشگاه براون، در ایالت رُد آیلند(16)، برگزیده شد. او شانزدهمین رئیس این دانشگاه بود. دانشگاه براون در 1794م تأسیس شده و از مراکز عمده ‏آموزشی امریکاست.

دکتر وارطان گرگوریان در این دانشگاه به ایراد مجموعه سخنرانی هایی با عنوان سخنرانی های ریاست دانشگاه پرداخت که پای پژوهشگران و چهره های شاخص بسیاری را به دانشگاه گشود. همچنین، احداث یک ‏بخـش مسکونی را سرپرستی کـرد که به اسم خـود وی نام گـذاری شد. گرگوریان پویـشی پنـج سالـه برای جـذب سرمایـه با عنوان پویـش برای نسل نو(17) را هـدایت کرد که نتیجـه آن جمع آوری حدود 534 میلیون دلار بود.‏

در پایان دوره تصدی او، در سپـتامبـر 1997م وجـوه وقفـی دانشگاه بـراون با 260 در صـد رشـد از چـهارصد میلیـون دلار به بیـش از یک میـلیارد دلار رسیـده بود. در ایـن مـدت، حـدود 250 دوره ‏عمومی راه اندازی شده بود. او به دریافت نخـستین جایـزه اعطایـی شـورای دانش آموخـتگان و نشان روزنبرگر دانشگاه نائل شد. ‏در دوره تصدی او اعتبار بین المللی دانشگاه براون و شمار داوطلبان ورودی به دانشگاه به طور قابل توجهی افزایش یافت.(18)‏

مراسم انتصاب دکتر وارطان گرگوریان به ریاست دانشگاه براون (۱۹۸۹م)

روی جلد هفته نامۀ ساندی جورنال ماگازین، پروویدنس مرکز رُدآیلند (۱۰ دسامبر ۱۹۸۹م)

مؤسسه کارنگی نیویورک‎

در 1997م، دکتر وارطان گرگوریان به مقام دوازدهمین رئیس مؤسسه کارنگی نیویورک برگزیده شد. او تنها امریکایی غیر بومی است که ریاست این سازمان را برعهده گرفته و نخستین مدیر ‏اجرایی آن است که از بیرون مؤسسه به این سمت برگزیده شده است.‏

مؤسسه کارنگی در 1911م، به همت اندرو کارنگی(19)، سرمایه دار مشهور، با هدف حمایت از تلاش در راه پیشرفت و نشر دانش و تفاهم، بنیان نهاده شد. در طول بیش از یک قرن، مؤسسه کارنگی ‏نیویورک بیش از دو میلیارد دلار کمک مالی کرده که افزون بر نیمی از آن در ده سال منتهی به سپتامبر 2013م بوده است. در حال حاضر، این مؤسسه با مدیریت دکتر وارطان گرگوریان همچنان ‏به نقش تاریخی خود ـ در جایگاه بنیادی آموزشی و مؤسسه ای با هدف رسیدن به صلح جهانی ـ عمل می کند.‏(20)

فعالیت های دیگر‎

دکتر وارطان گرگوریان در دانشگاه های معتبر تدریس کرده و عضو هیئت مدیره چندین مؤسسه است. او در سال های گذشته عضو هیئت مدیره بیش از پنجاه مؤسسه در 39 ایالت امریکا و نیز، در ‏کشورهای اروپا و خاورمیانه بوده است. وی در شورای علمی چندین دانشگاه و هیئت امنای مؤسسات علمی و هنری و بنیادهای گوناگون ‏حضور داشته که برخی از آنها را در زیر می آوریم: ‏

ـ عضو هیئت امنای آکادمی امریکایی برلین

ـ عضو آکادمی دانش و هنر امریکا

ـ عضو هیئت امنای دانشگاه برندایس(21)ماساچوست

ـ عضو شورای بین المللی مشاوره بنیاد مری رابینسون(22)ـ عضو هیئت امنای موزه هنرهای مدرن

ـ عضو هیئت داوری جایزه حقوق بشر بنیاد گالوست گلبنگیان (23) (2012ـ 2016م)‏

ـ عضو هیئت امنای مؤسسه مطالعات پیشرفته (24)

‏ـ رئیس هیئت داوری مسابقه یادمان مرکز تجارت جهانی (2004م)‏

ـ عضو هیئت امنای موزه جی. پل گِتی(25) (1988ـ 2000م)

ـ عضو هیئت امنای بنیاد ارمنستان

ـ عضو هیئت مؤسس و هیئت گزینش جایزه انسان دوستانه آورورا(26) در ارمنستان (از 2015م)‏

ـ عضو فرهنگستان علوم جمهوری ارمنستان

ـ عضو پیشین هیئت امنا و مشاور کالج بین المللی دیلیجان در ارمنستان(27).

جوایز و افتخارات‏

دکتر وارطان گرگوریان بیش از هفتاد دیپلم افتخار ازدانشگاه ها و مراکز آموزشی سراسر جهان دریافت داشته است. وی در پنج ایالت امریکا شهروند افتخاری شناخته شده و از مقامات ‏دولتی و ایالتی، از جمله از چند رئیس جمهور امریکا نشان و لوح افتخار دریافت داشته است. همچنین، شماری از دانشگاه های کشورهای فرانسه، پرتقال، ایتالیا و اتریش به او نشان افتخار اعطا کرده اند. حدود چهل دانشگاه امریکا و شماری از دانشگاه های اروپا وی را استاد برجسته شناخته اند. دکتر گرگوریان عضو سه سازمان مدافع حقوق بشر و عضو شورای ‏نویسندگان یازده مرکز انتشاراتی، از جمله انتشارات مک گراوهیل(28)، است.

دکتر وارطان گرگوریان چهار کتاب تالیف کرده که سه کتاب در زمینه تاریخ است و یکی از آنها با عنوان بازگشت به خانه: زندگی و روزگار من(29)، به شرح زندگی او ‏اختصاص دارد. وی در نگارش و انتشار چند کتاب مشارکت داشته، مقالاتی در نشریات گوناگون امریکا و اروپا منتشر کرده و برای چندین کتاب پیشگفتار نوشته است.

در 2005م، جایزه سالانه بنیاد جوایز جـفرسون(30)برای بزرگ ترین خـدمت عمومی از سوی یک شـهروند به دکـتر وارطان گرگوریان تعلق گـرفت. در 2012م نشان علمـی « مخـیتار ‏گُش» را از جمهوری ارمنستان دریافت داشت. در 2018م، جایزه انسان دوستانه بنیاد کودکان ارمنستان(31) برای حمایت دکتر وارطان گرگوریان و همسر درگذشته اش، کلِر گرگوریان، ‏از دانش آموزان روستاهای ارمنستان به وی اعطا شد. در پروویدنس(32)مرکز ایالت رُدآیلند، که دانشگاه براون نیز در آن قرار دارد، دبستانی به نام وارطان گرگوریان نام گذاری شده است.

وارطان گریگوریان با فرزندان خود،(از راست) واهه، داره آرتاشس و رافی

جلد کتاب های اسلام و بازگشت به خانه

دکتر وارطان گرگوریان در مجموعه های زیر معرفی شده است:‏

‏1.‏ چهره های شاخص در جهان(33)

چهره های شاخص در امریکا(34)
چهره های شاخص در شرق (امریکا)(35)
چهره های شاخص آموزشی(36)
چهره های شاخص ‏درجنوب غرب (امریکا) (37)
فرهنگ بین المللی زندگی نامه ها(38)
مردان موفق(39)
مؤلفان معاصر(40)
رهبران جامعه و امریکاییان سرشناس(41)
زندگی نامه معاصران(42)‎.‎
برنامه انسان دوستانه آورورا

برنامه انسان دوستانـه آورورا(43)، که دکـتر وارطان گرگـوریان یکی از سه بنیـان گذار آن است، در صدمین سالگرد نژادکشی ارمنیان، به نام بازماندگان نژادکشی و با اهداف زیر ایجاد شده است: تقدیر از نجات ‏دهندگان بازماندگان نژادکشی، امکان بخشی به قهرمانان امروزی، اعطای زندگی و امید به کسانی که نیاز مبرم به امداد انسان دوستانه دارند و در نهایت، ادامه زنجیره بشردوستی در سراسر جهان. این برنامه در صدمین سالگرد نژادکشی ‏ارمنیان (در 1915ـ1923م) آغاز شد و به مدت هشت سال، از 2015ـ2023م، ادامه خواهد یافت. در این برنامه ‏افرادی برگزیده و معرفی خواهند شد که برای بهبود اوضاع زندگی نیازمندان و مستمندان از به خطر افکندن زندگی خود دریغ ‏نمی ورزند. این هدف در قالب طرح هایی گوناگون جامه عمل می پوشد، طرح هایی چون جایزه آورورا برای بیداری ‏بشریت(44)؛ گفتمان آورورا؛ شاخص انسان دوستانه آورورا؛ طرح های سپاس و صد زندگی. ‏

برنامـه انسان دوستانـه آورورا به ابتـکار و همـت روبن وارطانیان، وارطان گرگوریان و نوبار آفه یان ایجاد شده و در مدت سه سال ‏بیش از 350 شخصیت و سازمان به آن پیوسته اند. این برنامه بخشی از مجموعه برنامه های بنیاد توسعه ارمنستان(45)است که با هدف تکریم ‏انسان دوستی، مشارکت در اقدامات انسان دوستانه و معرفی اقدامات ایثارگرانه ای که در نجات جان انسان ها نقش آفرین بوده اند ‏به وجود آمده است. ‏

جایزه بین المللی آورورا برای بیداری بشریت، به مبلغ صد هزار دلار، سالانه به فرد یا سازمانی اعطا می شود که با اعمال ‏خود در پاس داشت حیات انسان ها و انسان دوستی بیشترین نقش و تأثیر را داشته است. افزون بر آن، برنده جایزه می تواند از اعتباری تا سقف یک میلیون دلار برای پیشبرد اهداف نهاد و سازمانی بهره گیرد که در مسیر اهداف انسان دوستانه وی ‏فعالیت می کند. این جایزه نماد سپاس ملت ارمنی از جامعه جهانی است، از آنان که صد سال پیش، هنگامی که ‏این ملت دچار فاجعه نژادکشی شده بود، دست یاری به سوی بازماندگان مصیبت زده دراز کردند تا آینده این قوم و ملت به مخاطره نیفتد.

نخستین جایزه آورورا، در 2016م، به مارگریت بارانکی تسه(46) اهل کشور بوروندی اعطا شد. او با پرستاری از یتیمان و فراریان جنگ ‏داخلی بوروندی جان ده ها هزار تن را نجات داده و مرکزی به نام خانه صلح(47)و بیمارستانی تأسیس کرده است.

جایزه آورورا در 2017م، ‏نصیب دکتر تام کاتینا(48)، پزشکی از اهالی شهر آمستردام ایالت نیویورک امریکا، شد. وی تنها جراح همیشه حاضر در نوار جنگی کوهستان های ‏نوبا در سودان است، جـایی که امدادهای انسان دوستانه بسیار محدود است و هزاران تن نیازمند ابتدایی ترین خدمات پزشکی هستند. ‏دکتر تام کاتینا سالانه بیش از 1000 عمـل جراحـی انجـام می دهـد و شبانه روز در خـدمت مردم است.

سومین دوره جایزه آورورا در ‏‏2018م، به کیاو هیا آونـگ(49)، حقوق دان و فعال حقوق بشر تعلق یافت، جایزه ای به پاس مبـارزات خستگی ناپذیر او، با وجـود همـه فشارها و تعقـیب ها، بـرای صیانـت از حقـوق انسانـی، تسـاوی حـقوق و آمـوزش اهـالی منطقـه روهـینگـیایِ میانمار.

پوستر فیلم ارمنستان مثله شده

تصویر آرشالویس ماردیگانیان روی جلد کتاب ارمنستان مثله شده

برندگان جایزۀآورورا (از راست) دکتر تام کاتینا (2017م)، کیاو هیا آونگ (2018م) و مارگریت بارانکی تسه (2016م) ‏

تمبر یادبود با تصویر مارگریت بارانکی تسه

بنیان گذاران برنامۀ انسان دوستانۀآورورا در مراسم اعطای جایزه (از راست) دکتر وارطان گرگوریان، روبن وارطانیان و نوبار آفه یان

‏آورورا، به معـنای سپیـده دم، نام هنری آرشـالویـس ماردیـگانیـان(50) است. آرشالویس نیـز در زبان ارمنـی به همان معناست. او دختر ‏نوجوانی بود که مانند هزاران هزار ارمنی در حوادث نژادکشی 1915م از شهر و خانه خود رانده شد، همه افراد خانواده خود ‏را از دست داد، به دام امیال حیوانی صاحبان زر و زور گرفتار شد و پس از تحمل مصائب فراوان، با پذیرفتن همه خطرات گریخت. سرانجام، او به طور معجزه آسایی به کمک گروه های امدادگری که برای یاری رسانی به ‏قربانیان این فاجعه عظیم وارد منطقه شده بودند نجات یافت و با حمایت آنان به امریکا فرستاده شد.

آرشالویس در 1918م داستان زندگی خود ‏را، که سرگذشت هزاران دختر و زن ارمنی در فاجعه نژادکشی بود، در کتابی با عنوان حراج جان ها یا ارمنستان مثله شده(51)در نیویورک منتشر کرد. داستان او دستمایه تهیه فیلم صامتی شد که در ژانویه 1919م بر پرده سینماهای ‏امریکا و دیگر کشـورهای جـهان به نمایش درآمـد. در این فیـلم، آرشالویس ماردیگانیان ایفاگر نقـش خـود شد.(52)

هیـئت داوری جـایزه آورورا از میان برندگان جایزه نوبل و فعالان حقوق بشر انتخاب می شـوند، افـرادی چـون اسـکار آریـاس(53)؛ ‏لیـما گـبـووی(54)؛ مـری رابینسون(55)، رئیـس جمهـور پیشین ایرلند و کمیسر حـقوق بشر؛ هینا جیلانی(56)، فعـال حقـوق ‏بـشر؛ گارِت اوانـس(57)، وزیـر امـور خـارجـه پیشـین استرالیا و رئیـس گـروه بحـران بین المللی؛ ارنستو زدیلو(58)، رئیـس جمهور پیشین ‏مکزیک؛ سامانتا پاور(59)، پژوهشگـر مسائل نژادکشی و نماینده دائمی امریکا در سازمـان مـلل متـحد؛ برنـارد کـوشنر(60)، وزیـر امـور خـارجـه ‏پیـشیـن فرانسـه؛ لـرد آرا درزی(61)، مـدیر مؤسسـه نوآوری های بهداشت جـهانی کالـج سلطنتی لندن؛ وارطان گرگوریان، رئیس ‏مؤسسه کارنگی نیویورک و جورج کلونی(62)، بازیگر، برنده اسکار و فعال حقوق بشر. ‏

برنامه انسان دوستانهآورورا کمک هزینه ای تحصیلی با نام وارطان گرگوریان مقرر کرده است. این کمک هزینه به دانشمندان جوان و ‏پژوهشگرانی واگذار می شود که به پژوهش در زمینه موضوعات بررسی نشده تاریخ ‏ارمنستان در قرن بیستم میلادی، ، به ویژه در حوزه تاریخ و علوم انسانی، علاقه مند باشند. این کمک هزینه تحصیلی هر ساله به دو پژوهشگر، هر یک به مبلغ سی هزار دلار ‏اعطا می شود و هدف آن تحکیم مناسبات علمی بین ارمنستان و مراکز علمی بین المللی است. ‏

وارطان گرگوریان شوخ طبع و خوش برخورد است و همان گونه که همکاران خود را به گرمی در آغوش می کشد در دانشگاه ‏نیز با دانشجویان همین رفتار را داشته است. هیچ گاه خاطرات کودکی و دوران تحصیل در تبریز را فراموش نکرده و در کلاس ‏و محیط کار، اغلب از شهر زادگاه خود یاد می کند و سخنان مادربزرگش را بر زبان می آورد. مادربزرگ او مدرسه نرفته بود اما ‏برای درس و مدرسه ارزش بسیار قائل بود. می گفت انسان باید کار خوب کند و انتظار پاداش نداشته باشد. وارطان نوجوان در تبریز در گروه سرودخوانان کلیسای ارمنی سرودهای مذهبی می خواند، به سینما و فوتبال هم علاقه ‏داشت. ‏

گرگوریان می گوید: « هر وقت فکر می کنم به کجا رسیده ام، آن پسر بچه تبریزی در نظرم مجسم می شود و این مرا متواضع می کند».(63)

‏ او در مصاحبه ای گفته که هرگز جاه طلب نبوده و وقتی در تبریز دانش آموز بوده یا در دبیرستان ارمنیان بیروت درس ‏می خوانده دلش می خواسته معلم شود: «من همیشه مشتاق آموختن بوده ام اما هرگز به فکرم خطور نمی کرد که ریاست یا ‏سرپرستی مؤسسه ای را عهده دار شوم. زندگی من پیش بینی شده نبود. من همیشه راه مبارزه را انتخاب کرده ام». به رغم ‏تمایلات دوران کودکی و نوجوانی، گرگوریان به تدریج از تدریس فاصله گرفت و به مدیریت گرایش یافت. حتی، در ‏دوران خدمت در دانشگاه بیشتر درموضع مدیریت فعالیت داشت. همین قابلیت جایگاه او را در مقام ‏رئیس کتابخانه عمومی نیویورک تثبیت کرد و لقب منجی کتابخانه نیویورک را برایش به ارمغان آورد.‏(64)

نخستین کتابی که گرگوریان خواند داستان ساده ای بود به زبان فارسی. نخستین داستان بلندی که به ارمنی ‏خواند بینوایان ویکتور هوگو بود. درباره این کتاب گفته است: «فکر می کنم دوازده ساله بودم. به شدت تحت تأثیر واقع شدم. ‏گریه کردم. خیال پردازی کردم. رنج و مصیبت ژان والژان را احساس می کردم». فارسی یکی از چهار زبانی است که وی می ‏تواند به آن مکالمه کند. زبان های دیگر ارمنی، فرانسوی و انگلیسی است. در گذشته، به روسی و ترکی هم آشنایی داشته. او در مصاحبه ای درباره زبان هایی که می داند گفته است: « وقتی در فشار شدید هستم به ارمنی فکر می کنم. ‏وقتی درباره موضوعی فکر می کنم گاهی به فرانسه و گاهی به انگلیسی فکر می کنم اما اغلب به انگلیسی فکر می کنم. در منطقه ای ‏از جهان، که من هم از آنجا هستم، مردم چاره ای جز آموختن زبان ها ندارند. من در خانواده ای ارمنی رشد کردم. بنا براین، ارمنی ‏آموختم. در منطقه ما زبان مردم ترکی بود و من ترکی یاد گرفتم. نیروهای شوروی منطقه ما را اشغال کردند، ما روسی یاد ‏گرفتیم. وقتی روس ها عقب نشستند، مدارس فارسی زبان بازگشایی شد، ما فارسی یاد گرفتیم. به بیروت رفتم، فرانسه و عربی یاد ‏گرفتم و بالاخره نوبت به انگلیسی رسید».‏‏(65)

در 1989م، وقتی به ریاست دانشگاه براون منصوب شد، خبرنگاری از او پرسید: « آیا فکر می کردید روزی رئیس یکی از ‏دانشگاه های آیوی لیگ(66)شوید؟». گرگوریان پاسخ داد: « اگر در 1956، وقتی به امریکا رسیدم، بی آنکه بتوانم انگلیسی ‏صحبت کنم، کسی به من می گفت که درجه دکتری می گیرم، استاد دانشگاه تگزاس می شوم، دومین مدیر خارجی ‏دانشگاه پنسیلوانیا می شوم (اولی ویلیام اسمیت(67)بود که فرانکلین روزولت(68) او را معرفی کرده بود)، ریاست دانشگاه ‏بِرکلی(69)به من پیشنهاد می شود، اولین رئیس خارجی کتابخانه عمومی نیویورک می شوم و بالاخره، رئیس یکی از دانشگاه های آیوی لیگ می شوم، فکر می کردم او دیوانه است». بعد اضافه کرد: « این جور چیزها فقط در امریکا اتفاق می افتد».(70) ‏

وارطان گرگـوریان، در هشتمیـن دهـه عمر پرثمر خـویش، در رأس مـؤسسه کارنگی و برنامه های انسان دوستانه و خیرخواهانه ‏همچنان فعال است و سالی نمی گذرد که از سوی جوامع علمی ـ دانشگاهی ایالات متحده، یا سازمان ها و مؤسسات معتبر ‏بین المللی نشان ها و عناوین افتخاری به وی اعطا نشود.

کالج بین المللی دیلیجان

کالج بین المللی دیلیجان(71) که حلقه ای از زنجیره مدارس متحـد جهانی است در اکـتبر 2014م/ 1393ش، در شهـر دیلیجـان ارمـنستان ‏آغاز به کار کـرد و پذیرای حـدود 100 دانش آمـوز از کشورهای مختلف در سال تحصیلی 2014 ـ 2015م شد. آن سال، کالج بین المللی ‏دیلیجان چهاردهمین مدرسه در نوع خود بود. تأسیس چنین مدرسه ای در ارمنستان در 2006م از سوی روبِن وارطانیان، کارآفرین ارمنی ‏مقیم روسیه و همسرش ورونیکا زونابند(72) عنوان شد و افرادی دیگر (گاگیک آدیبگیان، ولادیمیر وآنا آودیسیان از روسیه، نوبار و آنا آفه ‏یان از امریکا، اولِگ مگردچیان از اوکراین و دیگران) به این اقدام پیوستند.پروژه کالج بین المللی دیلیجان، در 2006م، با این هدف آعاز شد که تجربه های آموزشی جهان و ارزش های کالج های متحد جهانی را همراه با دانش آموزانی از سراسر جهان به ارمنستان جذب کند.‏ کالج های متحد جهانی(73)مدرسه هایی ویژه اند برای دانش آموزان دبیرستانی 13ـ 19 ساله. گشایش این مدارس در چارچوب جنبشی ‏جهانی صورت می گیرد که آموزش را نیرویی برای همبستگی مردم، ملت ها و فرهنگ ها و وسیله ای برای صلح و آینده می ‏شمارد. کالج های متحد جهانی دانش آموزان را به تجربه آموزشی متفاوتی مجهز می کنند و آنان را برای تغییرات مثبت در جهان و ایجاد ‏دنیایی صلح آمیز مهیا می سازند.‏

جنبش آموزشی ایجاد کالج های متحد جهانی بر پایه آموزه های کورت هان(74)پژوهشگر آموزشی آلمانی، که از بنیان گذاران این مدارس بوده، شکل ‏گرفته است. هان براین باور بود که مدرسه باید انسان ها را برای عرصه زندگی آماده سازد، نه برای رفتن به دانشگاه. آموزش باید در دانش ‏آموزان انعطاف و قابلیت تجربه شکست و پیروزی را پرورش دهد.‏

نخـستین مدرسـه جـهانی در 1962م/ 1341ش، در کالـج آتلانتیـک استان ویلـز جنوبـی انگلستان، در زمانی که جنگ سرد در اوج ‏بود، آغاز به کار کرد و نخستین گروه دانش آموزان را پذیرفت. هدف آن بود که نوجوانانی را از ملت های مختلف گرد آورند و آنان را از ‏طریق آموزش برپایه فراگیری مشترک و تفاهم و تعامل، به عنوان قهرمانان صلح پرورش دهند. برای کورت هان، پس از عمری پیشگامی در عرصه ‏آموزشی، آغاز به کار کالج آتلانتیک پیروزی بزرگی بود. پیش از آن، هان مدارس ویژه ای در آلمان و اسکاتلند دایر ‏کرده بود. در آغاز، دوره کالج آتلانتیک دو سال بود که برای دانش آموزان 16ـ 19 ساله پیش بینی شده بود.‏

کالج بین المللی دیلیجان

تاکنون هجده کالج از این نوع در سراسر جهان تأسیس شده است و بیش از 60،000 نفر از 180 کشور جهان دانش آموختگان آن ‏مدارس اند و یا در دوره های کوتاه مدت آنها شرکت جسته اند. ‏

در 28مه 2016م/ 1395ش، 96تن از نخستین دانش آموختگان مدرسه بین المللی دیلیجان، از 48 ملـت، دوره دو سالـه مدرسـه را به ‏پایان رساندنـد. در سال تحـصیـلی 2017ـ 2018م/ 1396ـ1397ش کالج دیلیجان پذیرای 213 دانش آموز از 82 کشور جهان شد. ‏اعضای هیئت امنای کالج فعالان برجسته آموزشی از کشورهای امریکا، انگلستان، سوئیس، فرانسه و ژاپن هستند. دانش آموزان در ‏مدرسه دیلیجان خود را در محیطی تازه و در خانواده ای تازه با چند صد عضو می یابند.‏

قطعه زمین اختصاص یافته برای کالج 87 هکتار است که 67 هکتار آن از پارک ملی دیلیجان 99 ساله اجاره شده است. 20 هکتار آن ‏محدوده ساختمانی است. طرح معماری کالج از طریق مسابقه بین المللی به تیم فلین(75)، معمار انگلیسی سپرده شد که تجربه طراحی ‏مدارس بین المللی را در طراحی خود به کار گرفته است. ‏

کالج بین المللی دیلیجان کاملاً غیرانتفاعی و غیر تجاری است و هدف از ایجاد آن کسب سود نیست. رسالت این اقدام را چنین برشمرده ‏اند:‏

‏ـ ایجاد مدرسه ای بین المللی و امروزی در مرز دو قاره آسیا و اروپا

ـ عرضه آموزشی با کیفیت بین المللی به جوانان، بدون توجه به ملیت و امکانات مادی خانواده ها

‏ـ عرضه آموزش همه جانبه، آموزشی که بتواند امکانات تازه ای را برای دانش آموزان فراهم کند

ـ آماده سازی دانش آموزان برای ورود به بهترین مدارس عالی جهان

‏ـ ایجاد گفتمان مستمر بین دانش آموزان و مدرسان

‏ـ ایجاد درک و گرایش مداوم در دانش آموزان برای ترقی و تکامل.

اهداف کالج بین المللی دیلیجان عبارت اند از:‏

ـ تعریف معیارهای جدید برای نظام آموزشی جمهوری ارمنستان

ـ بهسازی اجتماعی ـ اقتصادی منطقه

‏ـ توسعه پایدار مبانی زیست محیطی دیلیجان

ـ مساعدت در بازساری زیرساخت های دیلیجان و رشد آتی آن.‏

برای رسیدن به این اهداف جذب سرمایه گذاران جدید به شهر دیلیجان و سازمان های اعتباری مالی برای مشارکت در شکوفایی ‏اجتماعی ـ اقتصادی منطقه از اهداف راهبردی تعریف شده اند.‏

در کالج دیلیجان آموزش در سه مقطع صورت می گیرد. مقطع نخست یا دوره ‏آمادگی برای دانش آموزان 13ـ14ساله است. مقطع دوم برای دانش آموزان 14ـ16ساله است که در پایان آن دانش آموزان موفق به اخذ ‏گواهینامه بین المللی آموزش عمومی متوسطه(76) می شوند. دوره سوم، به مدت دو سال، برای دانش آموزان 16ـ 19ساله است. دراین ‏دوره، با آموزش فشرده، دانش آموزان برای ورود به دانشگاه ها آماده و به دریافت گواهینامه بین المللی پایان دوره متوسطه، که ‏مورد پذیرش بسیاری از دانشگاه های معتبر جهان است، نائل می شوند(77)

کالج بین المللی دیلیجان ارمنستان به احترام دکتر وارطان گرگوریان، عضو پیشین هیئت امنا و مشاور کالج بین المللی دیلیجان، کتابخانه این کالج را به نام ایشان نام گذاری کرده است. ‏

نویسنده: ادوارد هاروطونیانس/فصلنامه فرهنگی پیمان شماره 86

پی‌نوشت‌ها:

1- Vartan Gregorian

2- Brown University

3- Carnegie Corporation

4-Vartan Gregorian,The Road to Home: My Life and Times (2003), p. 58-59.‎

5- Simon Vratsian

6- Stanford University

7- Wayne S. Vucinich

8- Clare Russel

9- Ford Foundation

10-Vartan Gregorian, The Emergence of Modern Afghanistan: Politics of Reform and Modernization, 1880Ü1946 (Stanford, California: Stanford University Press, 1969/ ‎2013).

11-Brown: Alumni Monthly (October 1968), p. 27-35.

12-University of California, Los Angeles (UCLA)

13- Austin

14-. Sarkes Tarzian (1900ـ1987م)، دانشمند، مهندس، مخترع و کارآفرین مشهور ارمنی در ایالت ایندیانا

15-www.wikipedia.org; Brown: Alumni Monthly, ibid.

16- Rhode Island

17- Campaign for Rising Generation

18- www.wikipedia.org

19- Andrew Carnegie‎

20- www.wikipedia.org

21- Brandeis University

22- Mary Robinson

23- Calouste Gulbenkian

24- (Institute for Advanced Study (IAS

25- J. Paul Getti

26- Aurora

27-. در انتهای این مطلب کالج بین المللى دیلیجان معرفى می شود.

28- McGraw-Hill

29-The Road to Home: My Life and Times (2003) ‎

30- jefferson awards foundation

31- (Children of Armenia Fund (COAF

32- Providence

33- Who’s Who in the World‎

34- Who’s Who in America‎

35- Who’s Who in the East‎

36-Who’s Who in Education ‎

37- Who’s Who in Southwest‎

38-Dictionary of International Biography ‎

39- Men of Achievement

40- Contemporary Authors‎

41-Community Leaders and Noteworthy Americans ‎

42- Current Biography‎

43- Aurora Humanitarian Initiative

44- Aurora Prize for Awakening Humanity

45- Initiative for Development of Armenia (IDeA)‎

46- Marguerite Barankitse

47- Maison Shalom‎

48- Dr. Tom Catina

49- Kyaw Hia Aung

50- Arshaluys Mardiganian

51- Auction of Souls or The Ravished Armenia.

52- گریگور قضاریان، « حراج جان ها یا یادبود حقیقت»، پیمان، ش47 (بهار1388): 111 ـ 116.

53- Oscar Arias

54- Leymah Gbowee

55- Mary Robinson

56- Hina Gilani

57- Gareth Evans‎

58- Ernesto Zedillo

59- Samantha Power

60- Brnard Kouchner

61- lord Ara Darzi

62- George Clooney

63- Brown: Alumni Monthly, ibid.

64- همان.

65- همان.

66- Ivy Leage‏ ‏، به گروه متشکل از هشت دانشگاه مهم شمال شرقی امریکا اطلاق می شود که شامل این دانشگاه هاست: کلمبیا، براون، کُرنل، هاروارد، ‏پنسیلوانیا، پرینستون، یِیل و کالج دارتماوث. ‏‎ ‎ ‏‎ ‎

67- William Smith

68- Franklin D. Roosevelt

69- University of California, Berkeley

70- Brown: Alumni Monthly, ibid.

71-United World College Dilijan (Dilijan International School) ‎

72- Veronika Zonabend

73-United World Colleges (UWC) ‎

74- Kurt Hahn

75- Tim Flinn

76-International General Certificate of Secondary Education (IGCSE)‎

77-https://en.wikipedia.org/wiki/UWC_Dilijan ‎ ; https://hy.wikipedia.org/wiki/UWCDilijan.

منابع: