عمارت قائم مقام تبریز و روایت تاریخی آن

سانازسادات موسوی / گزارش اختصاصی صاحب دیوان از عمارت قائم مقام تبریز، مخروبه ای با عنوان عمارت قائم مقام در بخشی از تبریز مشهور به تکیه حیدر، نزدیک پل قاری انتهای پارک قائم مقام واقع شده است که در وضعیت مخروبه و متروکه به سر می برد .

این عمارت که تاریخ و حکایات و قصه های پررونقی در گذشته داشته اکنون در سکوتی عمیق جولانگاه ناهنجاری های اجتماعی شده است.برای اینکه از گذشته با شکوه این عمارت اطلاعاتی بدست آوریم با کریم میمنت نژاد محقق تاریخ تبریز به گفتگو نشستیم.

میمنت نژاد سخن را از اشتباه رایجی در خصوص ارتباط قائم مقام فراهانی با این عمارت آغاز کرد. به اعتقاد وی وقتی سخنی از قائم مقام و عنوان و اسمی از آن برده میشود بی درنگ ذهن ما به سمت خاندان قائم مقام فراهانی می رود بزرگانی برخاسته از این خاندان همچون میرزابزرگ و میرزا ابوالقاسم قائم مقام که روزگاری در نیابت عباس میرزا و جنگ های ایران و روس  در طول تاریخ از صاحب منصبان نیکنام تاریخ ایران بودند و سال ها نیز در تبریز زندگی کرده اند اما واقعیت این هست که در بررسی های تاریخی این اطلاق برای این عمارت درست نیست.چراکه  قائم مقام یک لقب صاحب منصبی در دوران قاجار بوده که در تبریز به یکی از صاحب منصبان از خاندان عدل نیز اعطا شده بود و عمارت قائم مقام یک خانه حاکمیتی بوده است متعلق به یوسف خان عدل معروف به مکرم الملک که وی نیز به لقب قائم مقام شهره بوده چراکه مدت ها نایب الحکومه تبریز بوده است. میمنت نژاد ادامه میدهد:این عمارت خانه یوسف خان عدل از بزرگان تبریز که پدر مرحوم یحیی خان عدل(پدر جراحی ایران) است . یوسف خان عدل چندین دوره نماینده مجلس شورای ملی در دوره رضاشاه بوده است و در مجلس موسسان با اینکه خودشان از وابستگان قاجار بوده اند حکم به انقراض سلسله قاجاریه داده بود. درقضاوت تاریخ یوسف خان حاکم چندان خوبی هم نبوده است و در جریانات شیخ محمد خیابانی برعلیه قیام شیخ صف آرایی داشت و حاکم مستبد و زورگویی بوده است و این عمارت هم باغ یوسف خان بوده که مشهور به عمارت قائم مقام می باشد که بعد از یوسف خان این عمارت به آموزش و پرورش یا اداره فرهنگ واگذار می شود و در اوایل این ساختمان به عنوان اداره فرهنگ یا(اداره آموزش و پرورش) مورد استفاده قرار گرفت و در دوره پهلوی دوم این مکان به یکی از زیباترین مدارس تبریز به نام مدرسه رودکی مبدل شده بود. خاندان جواد ترقی که از فرهنگیان با سابقه و خشونام تبریز هستند چندین سال در این مدرسه تدریس داشتند و تعادی از تصاویر زیبای تاریخی ازاین مدرسه را از ایشان گرفته ایم .بنابراین بنا به به پژوهش ها و اطلاعاتی که آقای میمنت نژاد در اختیارمان گذاشتند اطلاق صحیح پارک و عمارت قائم مقام مرتبط با خاندان عدل صحیح بوده و مربوط به قائم مقام فراهانی نمی شود.

مالک باغ و ساختمان، یوسف خان عدل معروف به مکرم الملک که وی نیز به لقب قائم مقام شهره بوده است.

عکس آموزگاران دبستان رودکی در تاریخ ۱۳۳۶/۲/۱۵ در جلو ساختمان مدرسه
صف ایستاده از راست به چپ: عشایری- قنبری- جواد ترقی- سهامی نشسته: آصفی – ایوبیان – حمید ترقی – انوری

ایوان مدرسه رودکی ۱۳۴۷/۲/۲۶
از راست به چپ: جواد ترقی -منزهی – مجید ترقی – عشایری – طبائی
چند نفر از محصلین هم در حیاط دیده می شوند

باغچه آموزشگاه – بهار سال 1329 شمسی

روند تخریب ساختمان

وضعیت موجود ساختمان

مقایسه بین آبادی و زیبایی عمارت در تصاویری که از روزگار با شکوه این عمارت در دست هست و برای اولین بار در صاحب دیوان منتشر می شود با وضعیت مخروبه فعلی این عمارت ، گویای این واقعیت هست که ما میراث داران خوبی نبوده ایم شاید اگر این عمارت در هر کشور دیگری بود با وجود اینکه اطراف این عمارت تبدیل به پارک شده است حتما با مرمت و نگهداری ازین بنا به عنوان یک فضا با کاربری فرهنگی ، هنری، تاریخی و یا به موزه تبدیل می کردند. این عمارت ها و بناهای تاریخی جزو هویت شهر و نشان دهنده غنای فرهنگی ، تاریخی ،معماری و هنری تبریز می باشند که حفظ و نگهداری این آثار می‌تواند میراث ارزشمندی برای آیندگان محسوب شود ولی افسوس و صدها افسوس که تبریز بی صاحب مانده است.