به گزارش صاحب دیوان، تبریز یکی از کهن شهرهای ایران، علیرغم آثار غنی و اهمیت تاریخی خود، در تحقق کامل پتانسیل گردشگری با چالش‌هایی مواجه است و این پرسش را مطرح نموده است که “چرا گردشگری در تبریز آنطور که انتظار می‌رود شکوفا نمی‌شود؟”
با وجود اینکه بسیاری از نهادها و سازمان‌ها خبر از افزایش روزافزون ورود گردشگران ایرانی و خارجی به شهر تبریز می‌دهند، اما تحقیقات صورت گرفته از سوی مراکز پژوهشی خلاف آن را نشان داده و از کاهش میزان استقبال گردشگران برای سفر به تبریز خبر می‌دهند.
تبریز به لحاظ موقعیت جغرافیایی نزدیک به مرز ایران با کشورهای خاورمیانه و اروپا بوده و از لحاظ تاریخی نیز مملو از آثار تاریخی و فرهنگی بیشماری است که می‌تواند توجه هر گردشگری را به خود جلب نماید. علاوه بر این، تنوع غذاهای سنتی، طبیعت بکر، آب و هوای مطبوع آن بخصوص در تابستان سبب شده تا تبریز در مقایسه با دیگر شهرهای کشور، از مزیت بالای گردشکری برخوردار باشد. اما با وجود تمامی این‌ها، چرا شهر تبریز از لحاظ ورود گردشگران به آن، در رتبه‌های پایین‌تری از شهرهای تهران، شیراز، اصفهان و مشهد قرار گرفته است؟
«ابوالفضل قنبری» از اساتید دانشگاه و فعالان حوزه گردشگری در این خصوص می‌گوید: به نظر می‌رسد یکی از دلایل اصلی عدم رشد و رونق گردشگری در شهر تبریز، نبود اماکن اقامتی متناسب با مقیاس‌های جهانی و استانداردهای روز باشد. یک مقایسه کلی بین اماکن اقامتی تبریز با شهرهای کشور همجوار ایران همچون استانبول و باکو نشان می‌دهد که در امر توسعه هتل‌ها و امکان اقامتی ویژه گردشگران، در شهر تبریز کوتاهی‌های بسیاری شده است که همین امر بر صنعت گردشگری این شهر لطمه زیادی وارد نموده است. در حال حاضر، نزدیک به 30 مهمان‌پذیر و 45 هتل در تبریز وجود دارد که روی هم رفته ظرفیت پذیرش تقریبا 6 هزار مهمان را دارند. یعنی حتی اگر تبریز از همه لحاظ زمینه لازم برای جذب گردشگر خارجی را داشته باشد، از لحاظ اقامت و اسکان آنها دچار مشکل خواهد شد. چرا که ظرفیت بیشتر این هتل ها توسط مسافران داخلی پر می‌شود و درصد ناچیزی از آن برای گردشگران خارجی باقی میماند. علاوه بر این، فرودگاه تبریز و وسایل نقلیه موجود برای جابجایی گردشگران، از چنان ظرفیتی برخوردار نیست که بتواند به فرض مثال سالانه به چند میلیون مسافر و گردشگر خارجی خدمات رسانی نماید.
ایشان توسعه صنعت گردشگری در تبریز و ایران را تامین زیرساخت‌های بسیار جزئی عنوان نمود و افزود: طبق آخرین آمارهای جهانی، ایران دارای رتبه ۱۰۸ دنیا در زیرساخت های گردشگری است (در زیرساخت‌های حمل و نقل زمینی ۷۹، سلامت و بهداشت ۸۹ و محیط کسب و کار ۱۲۱ ). این آمار کلی می‌تواند گویای جایگاه تبریز در بین سایر شهرهای توریسی ایران باشد. شاید تنها امتیاز مثبت ایران در جذب گردشگر خارجی، ارزش پولی پایین آن باشد که متاسفانه یا خوشبختانه رتبه یک را در این خصوص دارد.
وی ابراز امیدواری کرد، با توجه به اینکه ایران در بین ۱۰ کشور اول جهان از لحاظ جاذبه‌های گردشگری و طبیعی قرار دارد، پس بایستی شهر تبریز به دلیل برخورداری از آثار و ابنیه‌های تاریخی بسیار، بتواند با تقویت نقاط ضعف خود، از این امتیاز بیشترین بهره لازم را در حوزه گردشگری و جذب توریست ببرد. لازمه آن نیز توجه مسئولان ارشد ملی و استانی به این ظرفیت ها و امکانات موجود تبریز به عنوان یک شهر تاریخی با تمدن خاص، جهت توسعه صنعت گردشگری است تا بسترهای لازم را برای رشد تدریجی ورودی گردشگران خارجی به این شهر فراهم نمایند.
«داوود مختاری» از اساتید دانشگاه تبریز در خصوص غفلت مسئولین در بهره‌مندی از ظرفیت‌های کنونی تبریز برای جذب گردشگران داخلی و خارجی چنین گفت: طبیعت‌گردی شکلی از گردشگری است که با هدف لذت بردن از طبیعت بکر انجام می‌گیرد و سه عنصر مهم آن ویژگی‌های زمین شناسی، اکوتوریسم و حیات وحش است. اهمیت بالای این موضوع به قدری است که سازمان ملل متحد و یونسکو طی برنامه‌ای اقدام به شناسایی این ذخیره گاه‌های طبیعی و ژئوپارک‌ها در نقاط مختلف دنیا به منظور توسعه صنعت گردشگری نموده‌اند. کشور ما بخصوص منطقه آذربایجان شرقی نیز در این خصوص حرف‌های زیادی برای گفتن دارد که متاسفانه مورد بی‌توجهی و غفلت مسئولین حوزه گردشگری واقع شده است.
وی با اشاره به ظرفیت بالای ژئوپارک ارس در توسعه گردشگری در استان آذربایجان شرقی گفت: این مناطق و صدها مورد ناشناخته دیگر، بستری بسیار قوی برای توسعه گردشگری به شمار می‌روند که باید توسط نهادهای علمی، اجرایی و مدیریتی دنبال آنها بود.
ایشان با اشاره به اینکه سه مولفه تنوع زیست شناختی، زمین شناختی و فرهنگی بعنوان زیرساخت‌های اصلی طبیعت‌گردی محسوب می‌شوند، از این‌رو جاذبه‌هایی چون آسیاب خرابه، کوه میشو، جنگل‌های قره داغ، روستاهای بی‌نظیر، قلل آتش نشانی، گردنه‌های تبریز و …. از گنجینه‌های طبیعی استان آذربایجان شرقی هستند که از ظرفیت بالایی برای توسعه گردشگری در این استان برخوردارند. به گفته وی تبریز در عرصه ژئوتوریسم شهری امتیاز بالایی دارد و بناهای تاریخی و مناطقی چون میدان ساعت، چهارراه آبرسان، نخستین منبع آب و قنات‌های دانشگاه تبریز از جمله ژئوتوریسم شهری تبریز هستند که متاسفانه ما از آنها غافل هستیم.
«رحیم حیدری» از اعضای هیات علمی دانشکده جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه تبریز و پژوهشگر حوزه گردشگری نیز در خصوص این موضوع چنین گفت: تحقیقات نشان داده است که بازدید از شهر تبریز برای اکثر گردشگران خارجی در اولویت آخر قرار دارد. که نشان دهنده کم کاری‌های گذشته در معرفی این شهر در داخل و خارج از کشور است. وی با اشاره به اینکه هنر، صنایع دستی، ادبیات، موسیقی، زیرساخت ها، نحوه و نوع میزبانی از جمله دلایل گردشگران خارجی برای سفر به شهرهای ایران است و تبریز نیز از این لحاظ یک سر و گردن از شهرهای گردشگرپذیر کشور بالاتر است، پس علت قرار گرفتن تبریز در رتبه آخر را جای تامل بسیار دانست! شاید یکی از دلایلی که سبب شده تا کهن شهر تبریز با وجود آنکه در تمامی این عناصر عنوان شده غنی‌تر است اما بعد از تهران، اصفهان، شیراز و مشهد قرار بگیرد، این باشد که شهرهای مذکور در۲ موضوع زیرساخت‌ها و نحوه میزبانی، برتر و بهتر از تبریز هستند.
ایشان همچنین با اشاره به اهمیت حوزه سلامت در توسعه گردشگری گفت: یکی از حوزه‌هایی که در رشد صنعت گردشگردی در هر کشوری بخصوص ایران از اهمیت بالایی برخوردار است، موضوع سلامت و پزشکی است که تا چند سال قبل تبریز همراه با شیراز جزو مقصد گردشگری پزشکی داخلی و خارجی بودند؛ شیراز توانسته این ویژگی را به راحتی حفظ و آن را رشد دهد اما تبریز به راحتی این ویژگی را از دست داد.
به عنوان سخن پایانی باید گفت، یک منطقه، شهر یا کشور صرفا به دلیل برخورداری از اماکن تاریخی و فرهنگی بالا نمی‌تواند در حوزه گردشگری موفق باشد. چرا که عدم توجه به برخی زیرساخت‌های مهم و استاندارهای جهانی و همچنین عناصر مهم دخیل در توسعه صنعت گردشگری، سبب می‌گردد تا تمایل گردشگران داخلی و خارجی برای سفر و اقامت در از آن منطقه یا شهر کاهش پیدا کند و به مرور زمان از لیست مناطق توریسی آن کشور حذف گردد.
بدون تردید رسالت تمام نهادهای اجرایی، خدماتی در بخش دولتی، غیردولتی و عمومی برای رونق بخشی به گردشگری تبریز بسیار سنگین و خطیر است؛ توسعه در این صنعت پردرآمد می تواند منجر به رونق کسب و کار و فعالیت های اقتصادی در منطقه شده و باری از دوش دولت در حوزه های معیشتی بردارد. لازمه این امر نیز توجه هرچه بیشتر به زیرساخت‌های مهم در این زمینه است.
رعنا باقری
