به گزارش صاحب دیوان، شیخ صفی الدین اردبیلی در سال ۶۵۰ هجری قمری در یک خانواده عارف و سرشناس در شهر اردبیل متولد شد وی ۳۵ سال عمر خود را در شهر اردبیل به تزکیه نفس و ارشاد مریدان خود، که به بیش از صد هزار نفر می رسید پرداخت.
محل سکونت شیخ صفی که در بیرون دروازه اسفرس اردبیل قرار داشت و در زمان حیات او به خانه “بله یوسف” شهرت داشت منزل، مدرسه، محل ارشاد و خانقاه او به حساب می آمد.
شیخ در سال ۷۳۵ هجری قمری در سنّ ۸۰ سالگی درگذشت و در خانه خود دفن گردید.
بعد از درگذشت شیخ فرزندش صدرالدین موسی جانشین او شد و او در این دوران گنبد الله الله، مقبره و قسمتی از حرمخانه فعلی را بر روی مزار شیخ صفی ساخت.
علاوه بر توسعه ساختمان، از زمان دارالامان قرار گرفتن شهر اردبیل توسط امیر تیمور گورکانی و اهدای موقوفات و هدایای بسیار به بقعه، تعداد و حجم موقوفات و هدایا روز افزون بود به طوری که در زمان سلطنت صفویان موزه کم نظیری از این هدایا ترتیب یافت و کتابخانه معظمی در بقعه ایجاد شد.
موقوفات بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی
بقعه ثروت و موقوفات فراوانی داشته است که امروزه چیزی از آن همه دارایی برای بقعه باقی نمانده است.
در سال ۱۳۴۸ کتابخانه ملی تبریز اقدام به چاپ سندی کرد که صورت اموال بقعه شیخ صفی در ۲۵۰ سال پیش را شامل می شد و به دستور سید محمد قاسم بیگ صفوی، متولی بزرگ بقعه، از اموال و نفایس بازمانده از یغمای آستان شیخ صفی، به سال ۱۱۷۲ه.ق. تهیه شده بود.
یک سیاح آلمانی به نام آدام اولئاریوس که در قرن یازده هجری قمری از این بقعه دیدن کرده در سفرنامه خود می نویسد که موقوفات بقعه شیخ صفی الدین در اردبیل به اندازه ایست که اگر جنگی پیش آید، بقعه بیش از شاه برای تجهیز یک ارتش امکانات مالی دارد.
این موقوفات که به وسیله مریدان شیخ، امیر تیمور گورکانی و سلاطین صفوی فراهم شده بود، مشتمل بر املاک و مستغلاتی بود از قبیل دهات، کاروانسراها، بازارها، حمام ها، میادین، دکاکین و زمین های مزروعی در شهرهای اردبیل، تبریز، قزوین، اصفهان، سراب، مغان، آستارا و گیلان و گرگان و حتی بلخ … متأسفانه همه این موقوفات بدون دلیل به تصرف اشخاص در آمده است.
موزه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی
موزه غنی و کم نظیر بقعه نیز به سرنوشتی بدتر از موقوفات دچار شده است.
اشیای گرانقیمت این موزه از طریق هدایای مریدان شیخ و سلاطین، در مدت چهار صد سال گردآوری شده بود و این موزه واقعاً همه چیز داشت: از در و پنجره های مطلا و مذهب و صندلی نقره ای گرفته تا ظروف چینی با ارزش، سیب های طلایی، روپوش های زردوز قرمز رنگ، فرش های عتیق و بی نظیر، چراغ و قندیل های طلایی و نقره ای، شمع دان های طلایی و مرصع، مینیاتورهای بسیار زیبا و نفیس، نرده ها و پنجره های طلایی مشبک، انواع و اقسام وسایل و آلات مرصع… سنگ های قیمتی (لعل – یاقوت، فیروزه و یشم) قلیان هایی به اشکال فیل و جغد و گربه و … از همه این اشیای ارزشمند به تعداد زیاد در موزه موجود بود.
از آن جمله بود هشت عدد پیاله عقیق و یشم فادزهر سفارشی شاه عباس کبیر به استادان چینی، که در داخل هر کدام از آنها یک نقاشی با انتخاب موضوع ترسیم شده بود.
وقتی درون آنها را با آب پر می کردند این تصاویر به صورت برجسته و سه بعدی دیده می شد.
یکی از نقاشی ها مراسم نماز جمعه در مسجد شیخ لطف الله اصفهان و دیگری آسمان پر ستاره کرمان را نشان می داده است.
تاریخ صنایع ایران در مورد موزه شیخ صفی می نویسد که بزرگترین شاهکارهای هنری ایران که امروزه در موزه های متعدد نقاط مختلف دنیا پراکنده است، در این موزه جمع آوری شده بود.
از امکانات این موزه یکبار در زمان شاه طهماسب دوم و دفعات دیگر در عهد نادر شاه افشار، برای تجهیز قشون استفاده شد و مقدار زیادی از طلاجات، جواهرات، تحف و هدایا و دارایی و ثروت بقعه مهدور و مصروف گردید.
بعد از انقراض صفویان و اشغال اردبیل توسط افاغنه، لزگی ها و ترک های عثمانی، به طور مکرر دست های غارتگران به این موزه دراز شد و مقدار معتنابهی از آثار گرانبهای هنری آن به غارت رفت و نادر شاه افشار نیز تا زنده بود هرگز از دست درازی به این بقعه سیر نشد و در هر سفر به هر بهانه ای خود و اطرافیانش از غارت اشیای بقعه دریغ نورزیدند.
از جمله: گنجینه هایی از قبیل مقاله حضرت شیخ مذهب، مصور و منحصر به فرد، لوحه هایی به خط کوفی و با امضای کتبه علی ابن ابیطالب (علیه السلام) یا حسین بن علی (علیه السلام)، ۱۲ جلد کتاب مجلّد بی نظیر در جهان، خمسه نظامی مصور و مقطع به تعداد زیاد، نسخه های متعدد به خط میرعماد، مرقعات گران قیمت، شش مجلّد قرآن، تیمورنامه هاتفی، نقره های آستانه به مقدار زیاد (به بهانه ضرب سکه در رشت)، قلیان ها، کاسه فیروزه و ظروف عتیق و یشم فادزهر توسط نادر و همراهانش از بقعه خارج شده است.
گویا یک یا دو عدد از ظروف عقیق یشم نصیب سران عشایر خمسه و زنجان و جد ذوالفقاری ها شده است و بنا به اظهار مسئول میراث فرهنگی استان اردبیل تا این زمان این ظروف توسط هیچ یک از محافل فرهنگی، تاریخی و هنری معرفی نشده است و معلوم نیست به هنگام تاراج ذخایر نادری در کلات به دست چه کسی افتاده و در کجا دفن شده و یا از بین رفته است.
پس از آن نیز دستبردهای زیادی از طرف صاحبان قدرت و فرمانروایان و مهاجمین به موزه بقعه زده شد تا این که در اوایل قرن حاضر به دستور وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه باقیمانده اشیای موزه همراه با روکش های طلایی و تیرک طلایی آستانه جمع آوری و به تهران منتقل گردید.
کتاب ها و کتابخانه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی
جهانگردانی که در آن تاریخ از این کتابخانه دیدار داشته اند، از عظمت و غنای کتابخانه و منحصر به فرد بودن آن در ایران سخن ها گفته اند.
کتابخانه بقعه شیخ صفی در زمان حیات خود شیخ و با اهدای کتاب های نفیسی از طرف مریدان او تأسیس گردید.
کسانی که از کشورهای دور و نزدیک برای زیارت شیخ می شتافتند جز هدایای دیگر کتاب هایی نیز به او تقدیم می کردند.
این روال بعد از وفات شیخ نیز ادامه یافت و در عهد شاه عباس اول کتابخانه بقعه به کمال غنا و اعتبار رسید.
کتاب های موجود در کتابخانه بقعه عموماً به زبان های عربی، فارسی و ترکی بودند و به خط های کوفی، ریحانی، ثلث و نسخ و با دست خطاطان معروف جهان اسلام نوشته شده بودند. اغلب کتاب ها جلدهایی از طلا و نقره و مینیاتور داشتند.
عظمت کتابخانه را از آنجا می توان فهمید که در آن فقط ۷۴۴ مجلد مصحف سی جزء و ۲۳۴ مجلد سی پاره قرآن مجید وجود داشته که ۳ جلد آنها به خط کوفی و به دست مبارک حضرت علی (علیه السلام) بر پوست آهو نوشته شده بود و ۳۲ مجلد نیز با همان مشخصات و به خط ائمه معصومین (علیهم السلام) نگارش یافته بوده است.
جهانگردانی که در آن تاریخ از این کتابخانه دیدار داشته اند، از عظمت و غنای کتابخانه و منحصر به فرد بودن آن در ایران سخن ها گفته اند.
دایره المعارف بریتانیکا در این مورد می نویسد: “بقعه شیخ صفی الدین مساجد و مدارس بسیار عالی دارد و کتابخانه بسیار مهمی نیز توسط شاه عباس اول در آن ایجاد گردیده که دارای کمیاب ترین کتاب های خطی بود”.
شاه عباس کبیر در زمان حیات خود کتاب های فقهی سلطنتی را به آستانه قدس رضوی و کتاب های فارسی و ترکی و دواوین شعر را همراه با آلات و ظروف طلا و نقره و سنگ های قیمتی و اشیا و آثار هنری دستگاه سلطنتی، به بقعه شیخ صفی وقف کرد.
بر پشت این کتاب ها وقف نامه شاه عباس چنین ثبت شده است: “وقف نمود این کتاب را کلب آستان علی ابن ابیطالب علیه السلام عباس الصفوی بر آستانه منوره شاه صفی علیه الرحمه که هر که بخواهد مشروط بر آن که از آستانه بیرون نبرد و هر که بیرون برد شریک خون امام حسین (علیه السلام) بوده باشد. ۱۰۱۷ (وقف)”.
محمد حسن خان صنیع الدوله از ادبای عصر ناصری در کتاب خود مرآت البلدان ذیل کلمه اردبیل چنین آورده است: اردبیل در زمان صفویه زیاد معمور و آباد بوده و موقوفات زیادی برای طلاب و محصلین قرار دادند. کتابخانه اردبیل در آن عصر معروف دنیا و اغلب کتب آن به زبان عربی و قلیلی هم فارسی است و ترکی هم دارد و جلدشان غالباً طلا و هم نقره بوده ولی حالا چیزی از آنها باقی نیست.
دایره المعارف اسلامی می نویسد: “کتابخانه مهم شیخ صفی بزرگترین کتابخانه ایران است”.
این کتابخانه در سال ۱۸۳۸ میلادی به وسیله ژنرال پاسکویچ به سن پطرز بورک فرستاده شد و ضمیمه کتابخانه سلطنتی آن شهر گردید.
شرح این ماجرا را برای نخستین بار عبدالعزیز جواهر کلام در کتاب خود چنین آورده است: ” ژنرال سوشتلن که فرماندهی قشون روس را داشت، در بین راه اندیشه کرد که اگر بخواهد برای تملک کتابخانه به زور متوسل گردد چون کتابخانه در یک مرکز مذهبی و زیارتی قرار دارد ممکن است عکس العملی یا دردسری را سبب گردد. بنابراین با نقشه قبلی به خدعه و نیرنگ متوسل شد.
هنگامی که در ۲۶ جمادی الاخر ۱۲۴۳ (۲۵ ژانویه ۱۸۲۸) به اردبیل رسید مستقیماً عازم بقعه گردید و قشون خود را نیز در خارج از حصار بقعه نگهداشت. او کلیه علما و بزرگان شهر را به بقعه دعوت کرد. وقتی که مدعوین حضور یافتند خود و افسرانش برخاستند و به علامت احترام به مزار شیخ صفی تعظیم کردند و سپس یک قالی خراسانی و یک پرده زردوزی را که از تبریز آورده بودند در صحن مقبره شیخ گستردند و ۸۰۰ منات زر روسی نیز بر روی مزار قرار دادند.
اشیای نفیس موجود در موزه چینی خانه بقعه شیخ صفی الدین اردبیل
آنگاه ژنرال خطاب به حاضرین چنین گفت: “البته آقایان علما و بزرگان شهر اردبیل استحضار دارند که در خاک امپراتوری روسیه مسلمانان زیادی زندگی می کنند و دولت روس نیز به دین اسلام احترام خاصی قائل است ولیکن مسلمانان ساکن خاک امپراتوری روسیه درباره احکام اسلام آگاهی لازم را ندارند وآن طوری که شایسته است از قوانین اسلام برخوردار نیستند.
بدین جهت امپراتور روس مایل است که رعایای مسلمان او با قوانین و احکام اسلامی به نحو احسن آشنا باشند تا مقامات دولتی احکامی برخلاف شرع اسلام درباره واجبات و منهیات آن ها صادر ننمایند. بنابراین به من مأموریت داده شده است که این فرش و پرده زردوز گران قیمت را به مزار شیخ اهدا نمایم و امپراتوری در مقابل این هدایای گرانبها از من خواسته است که از بزرگان و علمای شهر اردبیل تقاضا نمایم اجازه دهند که کتابخانه بقعه را به روسیه بفرستم تا کتاب های آن را به زبان روسی ترجمه کنند و برای ترویج دین اسلام در میان مسلمانان پخش نمایند. البته بعد از انجام این مراحل کلیه کتاب ها مجدداً به کتابخانه شیخ عودت داده خواهد شد”.
علما و بزرگان شهر ابتدا مقاومتی از خود نشان دادند و به فقهی و وقفی بودن کتاب ها اشاره کردند ولی چون دریافتند که گوش کسی بدین حرف ها بدهکار نیست و از دولت و حکومت نیز کاری ساخته نیست به ناچار تسلیم شدند و افسران روسی کتاب ها را به سرعت بسته بندی کردند و به روسیه فرستادند. وقایع نگار متذکّر می گردد که روس ها علاوه بر کتابخانه، موزه خانه شیخ را نیز به غارت بردند.
فهرست کتاب هایی که از بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی به روسیه منتقل شده به شرح زیر است:
مطلع خصوص الکلم فی معانی فصوص الحکم، به زبان عربی در فلسفه، تألیف محمّد بن علی – اسماء الحسنی مع ترجمه به عربی، تألیف سلطانعلی مشهدی – اسناد مناجات مخمس، به عربی – صحیفه کامله، تألیف عبدالله بن عمر، به عربی – طوالع الانوار و مطالع الانظار، تألیف بیضاوی، به عربی – شواکل الحور فی شرح هیاکل النور [دو نسخه] – الاشارات و التنبیهات – کتاب الکناش المعروف به کتاب الفاخر، تألیف محمد بن زکریا الرازی در طب – الجامع الکبیر المعروف بالحاوی، تألیف یحیی بن سعید هذلی حلی – مرقعات – روضه عین القضاه همدانی – کتاب علم، تألیف غزالی – لوایح جامی – مرقعات [هشت نسخه] – تحفه شاهی – مقاله خواجه انصاری – کیمیای سعادت غزالی – تاریخ طبری (به فارسی) [سه نسخه] – فردوس التواریخ – روضه الصفاء میرخواند در یازده جلد – خلاصه الاخبار فی بیان احوال الاخیار، تألیف خواندمیر – حبیب السیر – جواهر الاخبار – جامع التواریخ رشیدالدین – ظفرنامه تیموری [دو نسخه] – مطلع السعدین و مجمع البحرین، از عبدالرزاق سمرقندی [دو نسخه] – صفوه الصفا، از ابن البزاز – بیاض (مکالمه شاه طهماسب با ایلچیان) – شرف نامه – تاریخ المآثر کالدررو الجواهر – روضه الاحباب فی سیره النبی والآل و الاصحاب – مجمع الانساب – احسن الکبار فی معرفه الائمه الأطهار، تألیف محمد بن زید بن عربشاه حسینی – احسن الکبار فی معرفه الائمه الأطهار، (جلد دوم) – خلاصه الاشعار و زبده الافکار – مجموعه شعر – خمسه نظامی – دیوان اشعار – شاهنامه (چهار نسخه) – دیوان انوری – دیوان جامی – دیوان اشعار متفرقه (متعدد) – خسرو شیرین – حدیقه حکیم سنایی – دیوان خاقانی – دیوان صیفی – دیوان عطار – دیوان کمال الدین [دو نسخه] – گلستان سعدی – بوستان و منتخب بوستان – گلشن راز – کلیات دهلوی – آثار نظامی گنجوی (متعدد) – منتخب دیوان خسرو – هشت بهشت – لیلی و مجنون – منتخب خسرو و شیرین – ترجیع بند جامی – دیوان امیر حسن دهلوی – زاد المسافرین – دیوان خواجو – دیوان ابن یمین – کتاب مهر و مشتری – کلیات عماد المله والدینْ الفقیه الکرمانی – دیوان حافظ شیرازی – کلیات حکیم نزاری – دیوان کاتبی – غزلیات شاهی (سه نسخه) – کتب سبعه جامی – تحفه الاحرار (شعر) در سه مجلد – سبحه الابرار (نظم) – یوسف و زلیخا – سلسله الذهب (اشعار فارسی) – چهل حدیث جامی – دیوان اشعار – گوی و چوگان (نسخ متعدد) – تِمرنامه هاتفی (نسخ متعدد) – شاهنامه هاتفی – هفت منظر نظامی – دیوان بابافغانی – دیوان سهیلی – دیوان آصفی – رساله ملا سلطانعلی – آثارالمظفر – شاهنامه شاه اسمعیل – کلیات اهلی شیرازی – عقاید شاهی – کتاب مهر و وفا – دیوان مانی – حسن و دل – نزهه العاشقین – مرزبان نامه – ترجمه الفرج بعد الشده و الضیقه – کلیات نوائی – خمسه امیر علیشیر نوائی – دیوان نوائی (نسخ متعدد) و اسکندر نامه.
بعد از غارت بقعه به وسیله روس ها، دست های یغماگران دیگر نیز به کتابخانه و موزه دراز شد و فرمانروایان محلّی، متجاوزین و مهاجمین هر چه خواستند و توانستند از بقعه برداشتند و بردند.
گاهی هم متصدیان یا خدّام بقعه از راه حسن نیت و برای حفظ اشیا و کتب آن ها را به منازل خود می بردند و مخفی می کردند.
برای بعضی از این افراد یا ورّاث آنها برگرداندن این اشیا و کتاب ها میسّر نگشت و آنها یا از بین رفتند و یا از جاهای دیگر سر برآوردند.
در موزه ملی
در سال ۱۳۱۴ هجری شمسی به دستور وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه آنچه از اشیا و کتب در بقعه شیخ صفی باقی مانده بود به همراه قرآن مشهور به قرآن هفت منی در ۸۰ صندوق بزرگ بسته بندی و به تهران منتقل شد که امروزه در بخش اسلامی موزه ملی موجود و محفوظ است.
نسخه های انتقالی به بخش اسلامی موزه ملی به این شرح است:
قرآن مجید و جزوات، شامل: ۸۵ مجلد از قرن سوم تا قرن سیزدهم هجری از کاتبانی چون یاقوت مستعصمی و سهروردی (وفات: ۷۰۴ یا ۷۰۶) و یاقوت بن عبدالله (وفات: ۶۶۸) و حاجی عمادالقاری الطاووسی (وفات: ۸۷۰) و عماد محلاتی، با خطوط خوش کوفی و ثلث و ریحان و نسخ، از واقفانی چون شاه طهماسب صفوی و بهرام میرزا صفوی و حمزه میرزا و سلیم بیگلربیگی و کمال الدین علی بیک.
از این مجموعه قرآن های خطی، ده نسخه متعلق به قرن های سوم و چهارم هجری است که روی پوست آهو و با خط کوفی کتابت شده است.
۱) قرآن مجید و جزوات، شامل: ۸۵ مجلد از قرن سوم تا قرن سیزدهم هجری از کاتبانی چون یاقوت مستعصمی و سهروردی (وفات: ۷۰۴ یا ۷۰۶) و یاقوت بن عبدالله (وفات: ۶۶۸) و حاجی عمادالقاری الطاووسی (وفات: ۸۷۰) و عماد محلاتی، با خطوط خوش کوفی و ثلث و ریحان و نسخ، از واقفانی چون شاه طهماسب صفوی و بهرام میرزا صفوی و حمزه میرزا و سلیم بیگلربیگی و کمال الدین علی بیک.
از این مجموعه قرآن های خطی، ده نسخه متعلق به قرن های سوم و چهارم هجری است که روی پوست آهو و با خط کوفی کتابت شده است.
فهرست تفصیلی بیاض ها و قرآن های بقعه را جداگانه می آوریم.
۲) دیوان شعر، تاریخ و کتب دیگر
* شاهنامه فردوسی: الف) نسخه ای به خط نستعلیق درویش محمد مُخلص با رقم ۸۹۵٫ به گواهی نظم همین مخلص در پایان نسخه، در دفتر موزه آمده که نسخه در ۴۰۰ هجری نوشته شده و محل کتابت آن دانسته نیست؛
ب) نسخه ای به خط نستعلیق، با تاریخ کتابت ۹۳۸، با ۴۳ مجلس و کاغذ اعلای خانبالغ و جلد ضربی، وقف شاه عباس بر آستانه شیخ صفی؛
ج) نسخه ای بدون رقم و کاتب محتملاً از قرن دهم با ۱۸ مجلس تصویر؛
د) نسخه ای بدون رقم و کاتب محتملاً از قرن دهم با ۲۷ مجلس، وقف شاه عباس بر آستانه شیخ صفی.
*شاهنامه قاسمی: اثر میرزا قاسم گنابادی، به خط نستعلیق، سده دهم، با ۱۱ مجلس، درباره کشورگشایی های شاه طهماسب اول. این نسخه وقف شاه عباس بر آستانه شیخ صفی است.
*چهار نسخه صریح الملک. این چهار نسخه در آستانه شیخ صفی بوده و مجموعه وقفنامه های رقبات موقوفات و اسناد املاکی است که برای آستانه شیخ صفی الدین خریداری شده و قاعدتاً همه به خط گردآودندگان آنهاست. دو نسخه به خط زین العابدین عبدی، پسر عبدالمؤمن بن صدرالدین محمد بن ناصرالدین احمد قوامی شیرازی، با رقم ۹۷۵؛ و دو نسخه دیگر به خط محمد طاهر سپاهانی، با رقم ۱۰۳۸، زمان صدارت و تولیت نواب شیخ شریف زاهدی در عصر شاه عباس صفوی.
یک نسخه از چهار نسخ صریح الملک به خط زین العابدین عبدی وقف شاه عباس بر آستانه است. نسخه دیگر از صریح الملک در کتابخانه ملی ایران محفوظ است. این نسخه به روزگار ناصرالدین شاه قاجار به کتابخانه سلطنتی منتقل شده و در سال ۱۳۱۶، به هنگام افتتاح کتابخانه ملی ایران، جزء مجموعه انتقالی از کتابخانه سلطنتی، به کتابخانه ملی منتقل شده است.
مجموعه نسخ انتقالی از بقعه شیخ صفی به بخش اسلامی موزه ایران باستان/ موزه ملی، به استثنای قرآن ها شامل ۸۵ مجلد، همه از نسخ نفیس و عالی و مذهّب است.
در اینجا تنها به ذکر نسخ وقفی شاه عباس که عمدتاً به سال ۱۰۱۷ و ۱۰۲۲ وقف شده اند، فهرست وار اشاره می شود:
۱) پنج گنج/ خمسه نظامی، محتملاً از سده دهم (۳ نسخه)، وقف در ۱۰۱۷ هجری؛
۲) جُنگ شعر، محتملاً از سده دهم، شامل غزل هایی از بساطی و جامی و جلال و عمار و ناصری و عصمت و کاتبی و شاهی و طوسی و خیامی و ابن یمین؛
۳) حبیب السیر خواندمیر (۲ نسخه)، وقف در ۱۰۱۷ هجری؛
۴) خلاصه التواریخ، میر منشی قاضی میراحمد بن شرف الدین حسین حسینی ابراهیمی قمی، وزیر خراسان و درگذشته در ۱۰۰۱ هـ. نسخه در ۹۹۷ هـ در کتابخانه شاه عباس بوده و او آن را بر آستانه شیخ صفی وقف کرده است؛
۵) دیوان خاقانی (۲ نسخه)، نسخه دوم نستعلیق شمس الدین بن میرزا جان قزوینی (۹۸۸ هـ)، وقف در ۱۰۱۷؛
۶) دیوان شاه اسماعیل خطایی صفوی، به خط نستعلیق عیشی، از سده دهم، وقف شاه عباس بر آستانه شیخ صفی در ۱۰۲۲ هـ؛
۷) دیوان طالب آملی، به خط نستعلیق، از سده دهم یا یازدهم، با کاغذ الوان، وقف در ۱۰۱۷ هـ؛
۸) ذخیره خوارزمشاهی، سید اسمعیل گرگانی [جرجانی]، به خط نسخ، از سده هفتم یا هشتم، ترسیم با نستعلیق در ۹۶۸؛
۹) دیوان عصمت بخارایی، به خط نستعلیق، از سده دهم، وقف در ۱۰۱۷؛
۱۰) روضه الصفا، میرخواند، به خط نسخ محمد بن شیخ امین الدین جهرمی، از ۹۷۴ هـ، جلدهای ۴ و ۵ و ۶ از کتاب. وقف در ۱۰۱۷؛
۱۱) سیف النبوه یا مَشهدالشهداء، حسین ندایی، به خط نستعلیق قاسم بن علی، از ۹۲۷ هـ، وقف در ۱۰۲۲؛
۱۲) شاهنامه فردوسی (۲ نسخه) که قبلاً شرح آن داده شد؛
۱۳) شاهنامه قاسمی، که شرح آن گذشت؛
۱۴) صریح الملک، گردآوری شده در ۹۷۵ هـ؛
۱۵) فتوحات شاهی (مقدمه الفتوحات)، ابراهیمی امینی، مشتمل بر پنج فتح، کتابت به خط امینی در هرات به سال ۹۲۷، وقف در ۱۰۱۷؛
۱۶) فرهاد و شیرین، وحشی، به خط نستعلیق، از ۹۹۷ هـ، وقف در ۱۰۲۲؛
۱۷) کامل التعبیر، ابوالفضل جیش بن ابراهیم تفلیسی، به خط نسخ علی شاه بن احمد شاه بن علی ضایع اصفهانی، رمضان ۷۳۷، وقف در ۱۰۱۷؛
۱۸) کلیات سعدی (۲ نسخه)، نسخه اول به خط نستعلیق شاه محمد کاتب، نسخه دوم به خط نستعلیق از ۹۰۸ هـ، وقف در ۱۰۱۷ هـ؛
۱۹) مثنوی معنوی (۲ نسخه)، یکی به خط نستعلیق احمد بن محمود، از ۸۹۱ هـ، دیگری به خط نستعلیق محتملاً از سده دهم، وقف در ۱۰۱۷؛
۲۰) مجمع التواریخ السلطانیه، حافظ ابرو، به خط نستعلیق، سده نهم یا دهم، وقف در ۱۰۱۷ هـ؛
۲۱) مجموعه، به خط نستعلیق غیاث الدین بن ابراهیم معلم بلگیجانی، وقف در ۱۰۱۷ هـ؛
کلام الله بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی
– کلام‌الله بزرگ قطر، مشهور به قرآن هفت من از موقوفه و مرسوله محمد شاه هندی به خط شمس الدین عبدالله فی سنه ۹۸۹ در کاغذ خانبالغ. قطر طولاً سه چارک و عرضاً نیم ذرع در جلد ساغری و مذهب و ضربی تمام کار، با لفافه مخمل سبز.
– کلام‌الله به خط یاقوت المستعصمی البغدادی در کاغذ خانبالغ به تاریخ ۷۸۵، تمام مذهب و مجلد به جلد ساغری و مذهب و ضربی از موقوفه حضرت شاه اسماعیل (علیه الرحمه).
– کلام‌الله به خط یاقوت بن عبدالله به تاریخ ششصد و شصت و هشت در کاغذ خانبالغ، مذهب و مجدول در جلد ساغری، مذهب و ضربی.
– کلام‌الله در کاغذ ترمه پشت گلی به خط جلی و خفی به آب طلا نوشته شده، از مرقومه همایون شاه بن ظهیرالدین محمد بابر به تاریخ ۹۵۲، در جلد ساغری مذهب و ضربی.
– کلام‌الله مکتوب به آب طلا در کاغذ خانبالغ به خط احمد بن المحسنی مورخه ۷۳۹ در موقوفه بهرام میرزا پسر شاه اسماعیل مذهب و مجدول تمام کار در جلد ساغری و ضربی.
– کلام‌الله به خط نسخ و مترجم در کاغذ خانبالغ و مجلد به جلد ساغری و مذهب و ضربی تمام کار، از موقوفه سلطان حمزه میرزا به تاریخ ۹۹۵٫
– کلام‌الله به خط ریحانی در کاغذ خانبالغ و مجلد به ساغری و مذهب و ضربی و تمام کار از موقوفه حاجی خان بیگ قرامانلو سنه یکهزار هجری.
– کلام‌الله مکتوب به قلم جلی و خفی به آب طلا و لاجورد و مرکب در کاغذ خانبالغ مذهب و مجدول و در جلد ساغری ضربی از موقوفه ابوافتح بهرام میرزا ابن شاه اسماعیل سنه ۹۴۶٫
– کلام‌الله مکتوب به ذو قلم جلی و خفی در کاغذ خانبالغ مذهب و مجدول در جلد سافری و ضربی واقف معلوم نیست.
– کلام‌الله مذهب و مجدول در کاغذ خانبالغ و جلد ساغری و مذهب و ضربی از موقوفه مصطفی پاشا اوزون احمد در سنه ۱۰۱۰٫
– کلام‌الله به خط جلی و خفی مذهب و مجدول در کاغذ خانبالغ مجلد به ساغری ضربی موقوفه شاه طهماسب.
– کلام‌الله به خط جلی و خفی در کاغذ خانبالغ و مذهب و مجدول در جلد ساغری مذهب و ضربی تاریخ رقم ۹۲۹٫
– کلام‌الله به خط محمد باقر المطیب یزدی به تاریخ ۱۰۷۰، مترجم و محشا در کاغذ خانبالغ و جلد ساغری، مذهب از موقوفه شاه سلطان حسین ۱۱۲۲٫
– کلام‌الله به خط کوفی در کاغذ ترمه چند ورق از اول و آخر آن افتاده و به خط نسخ نوشته اند. در جلد تیماج.
– کلام‌الله کوچک، قطراً چارکی، در کاغذ ترمه به خط نسخ. تاریخ و واقف معلوم نیست.
– کلام‌الله کوچک و چارکی، ایضاً در کاغذ ترمه، مذهب و مجدول که اکثر محو و محکوک است در جلد مقوی.
– کلام‌الله کوچک و چارکی در پوست آهو به خط کوفی که از اول و وسط و آخر در نه جا افتاده دارد و به خط نسخ در کاغذ نوشته اند.
– کلام‌الله کوچک بغلی در کاغذ ترمه و مذهب به به خط جلال الدین سبزواری در جلد ساغری و ضربی.
– کلام‌الله کوچک کهنه و پاره شده دو جلد (چارکی کهنه و بغلی کهنه).
– کلام‌الله کوچک قطر، به خط کوفی در پوست آهو، مذهب و مجلد به جلد ساغری ضربی از موقوفه شاه عباس الصفوی.
– کلام‌الله به خط نسخ متعارف، قطراً کوچک در کاغذ قدیم، مجلد به ساغری واقف و راقم معلوم نیست.
– کلام‌الله به خط خوشنویس در کاغذ خانبالغ، مذهب و مجدول و مجلد در جلد ساغری ضربی و تمام کار و مذهب راقم و واقف معلوم نیست.
– کلام‌الله به خط خوشنویس و مترجم از موقوفه شاه طهماسب اول مجلد به جلد ساغری و مذهب و ضربی.
– کلام‌الله به خط خوشنویس به دو قلم جلی و خفی در کاغذ خانبالغ مذهب و مجدول در جلد کار اصفهان.
– کلام‌الله وزیری و کوچک به خط ابراهیم ابن کاظم گورانی گنجه در کاغذ ترمه از موقوفه سلیم خان بیگلر بیگی شیروان در جلد مقوی.
– کلام‌الله به خط خوشنویس در کاغذ خانبالغ مجدول و مذهب و مجلد از موقوفه شاه طهماسب.
– کلام‌الله قلمی و مترجم، بدون تذهیب و جدول در کاغذ خانبالغ و مجلد در جلد تیماج.
– کلام‌الله به خط خوشنویس به سه قلم رقاع و ریحانی با مرکب و آب طلا جلی و نسخ به خط خفی تمام مذهب و مجدول در کاغذ زرنشان از موقوفه کلبعلی بیگ قرامانلو به تاریخ یکهزار هجری.
– کلام‌الله قلمی به خط ریحانی از موقوفه محمدقلی اوزانلر به تاریخ ۱۰۳۷ در کاغذ خانبالغ مذهب و مجدول که قواعد تجویدی و رای قراء‌سبعه نیز مندرج است در جلد ساغری و مذهب و ضربی.
– کلام‌الله به خط خوشنویس و مترجم و مجدول در کاغذ خانبالغ متن و جاشیه و صله متن صفحه کاغذ کاهی رنگ و حاشیه پشت کلی، از موقوفه ابوالقاسم بیگ ایواغلی ایشیک آقاسی باشی.
– کلام‌الله قلمی به خط قدیم و مترجم و مجدول به جلد سیاه تیماج دو جلد که هر نصف کلام‌الله در جلد جداگانه است. (۲جلد)
– کلام‌الله قلمی مترجم به خط خوشنویس در کاغذ خانبالغ مذهب و مجدول و مجلد به جلد ساغری ضربی.
– کلام‌الله به خط قدیم در کاغذ خانبالغ مجدول و مجلد به جلد تیماج سیاه.
– کلام‌الله قلمی به خط خوشنویس در کاغذ خانبالغ، مترجم و مجدول و مذهب محشّا به شأن نزول.
– کلام‌الله به خط خوشنویس قدیم در کاغذ خانبالغ، مترجم و مذهب و مجدول از موقوفه شاه‌قلی خلیفه، مهردار در جلد ساغری روغنی.
– کلام‌الله به خط قدیم، مذهب و مجدول در کاغذ خانبالغ ار موقوفه شاه طهاسب مجلد به جلد ساغری و ضربی و مذهب.
– کلام‌الله قلمی و مترجم به خط خوشنویس قدیم در کاغذ خانبالغ و مجلد به جلد ساغری ضربی.
– کلام‌الله قطر بزرگ قلمی و مترجم به خط ریحانی در کاغذ خانبالغ مجلد به جلد ساغری ضربی کلام‌الله قلمی به خط خوشنویس مذهب و مجدول در کاغذ خانبالغ و جلد ساغری از موقوفه مرحوم سلیمان میرزا جهت مرقد صفی میرزا.
– کلام‌الله به خط قدیم و مترجم و مجدول در کاغذ قدیم که کهنه و مجزی شده، در جلد ساغری کهنه.
– کلام‌الله به خط قدیم و مجدول در کاغذ قدیم و مجلد به جلد کهنه.
– کلام‌الله، به خط رقاع مترجم در کاغذ خانبالغ، سر سوره و آیات مذهب که ورق ها شکسته است، مجلد به جلد ساغری.
– کلام‌الله به خط قدیم، مجزی و اوراق شده در جلدهای کهنه (۵جلد).
– کلام‌الله اوراق به خط جلی و خفی رقاع و نسخ در جلد کهنه.
– کلام‌الله قلمی به خط قدیم در دارالحفاظ، روی رحل گذاشته شده که هر روز صبح حفاظ آستانه متبرکه تلاوت می‌نمایند (۵جلد).
– کلام‌الله کوچک قطر، به خط کوفی در کاغذ ترمه، مذهب و مجدول و مجلد به جلد ساغری.
– کلام‌الله قطر چارکی به خط کوفی در پوست آهو، مجلد به جلد ساغری در موقوفه خان حسین میرزا صفوی.
– کلام‌الله به خط رقاع جلی و مترجم به انضمام تفسیر طبری در پنج مجلد (۵ جلد).
– کلام‌الله به خط قدیم بزرگ قطعه و کوچک قطعه (۴جلد).
– کلام‌الله به خط قدیم و مترجم در جلد سیاه.
– کلام‌الله به خط کوفی و قدیم.
– کلام‌الله به خط قدیم، جلی و خفی و مذهب.
– کلام‌الله به خط قدیم و مترجم که یک جزء از اول آن مذهب است.
– کلام‌الله مجزی و اوراق، مرقومه به دو قلم جلی و خفی در جلد مقوی و منقش.
– کلام‌الله یک جزو مجلد از آیات قرآنی منسوب به خط یکی از حضرات ائمه (علیهم السلام) در کاغذ خانبالغ و جلد ساغری و ضربی از موقوفه شاه عباس الصفوی.
– کلام‌الله پنج سوره یس و غیره در کاغذ خطایی به خط عبدالخالق خوشنویس هروی به دو قلم جلی به آب طلا و خفی با مرکب مذهب.
– چهار جزء از کلام‌الله المجید از ابتدای فاتحه الکتاب تا آخر جزء رابع به خط حاجی عماد انقاری الطاوسی از موقوفه ارس‌خان روملو در کاغذ خطایی مترجم محشا در جلد ساغری.
– کلام‌الله مجزی و اوراق به خط رقاع و مترجم با مشک سر سوره و آیات مذهب در جلد مستعمل و کهنه.
– کلام‌الله کوچک قطر به خط کوفی در کاغذ قدیم. مجلد به جلد ساغری از ابتدای فاتحه الکتاب تا اواسط سوره التوبه.
– چهار جزء از آیات کلام‌الله المجید به خط متعارف در جلد تیماج سیاه.
– کلام‌الله مجزی و اوراق از سوره اعراف تا آخر سوره کهف در کاغذ خانبالغ مجدول و مذهب در جلد ساغری کهنه.
– کلام‌الله مجزی و اوراق بدون جلد، ریخته و پاشیده و متفرقه (۵ جلد).
– کلام‌الله پنج جزء از آیات قرآنی مذهب و مجدول و مذهب در کاغذ خانبالغ (۵ جلد).
– اجزاء کلام‌الله به خط متفرقه قدیم، بزرگ و کوچک به همه جهت (۲۷جلد).
– نصف اول کلام‌الله از ابتدا سوره فاتحه الکتاب تا آخر سوره کهف به خط رقاع در کاغذ خانبالغ و جلد ساغری ضربی.
– نصف اول کلام‌الله المجید به خط قدیم و مترجم.
– نصف اول کلام‌الله به خط کوفی(دو جلد).
– نصف اول کلام‌الله ایضا به خط قدیم و مترجم و مجلد (۳ جلد).
– نصف آخر کلام‌الله به خط قدیم و مترجم و مذهب.
– نصف آخر کلام‌الله به خط کوفی.
– نصف آخر کلام‌الله المجید ایضا به خط قدیم.
– دعوات از آیات قرآنیه و ادعیه ایام سبعه، مذهب و مجدول به خط محمد ابراهیم خوشنویس.
سی پاره
– سی پاره مجلد به جلد ساغری و ضربی در کاغذ ترمه، متن زرافشان و مذهب و مجدول از موقوف شاه اسماعیل ممهور به مهر شریف (۳۰جلد).
– سی پاره مجلد به جلد ساغری به خط متعارف نسخ قطر هر یک عرضا و طولا به قدر نیم گره در جوف قوطی چارکی (۳۰جلد).
– سی پاره مجلد به جلد ساغری به خط متعارف در کاغذ ترمه که سه جزء کسر دارد (۲۷جلد).
– سی پاره مجلد به جلد ساغری به خط حاجی عماد خوشنویس که تعمیر و شصت پاره کرده اند (۶۰ جلد).
– سی پاره به خط حاجی عماد خوشنویس مذهب و مجدول و مترجم که دو جزء کسر دارد (۲۸ جلد).
– سی پاره به خط قدیم متعارف در کاغذ خانبالغ که هفت جزء از آن کسر است (۲۳ جلد).
– سی پاره مجدول و مذهب از موقوفه درویش خان صفوی (۳۰ جلد).
– سی پاره مذهب و مجدول به خط قدیم از موقوفه شیخ صدر الدین موسی که سه جزء کسر دارد (۲۷ جلد) مجلد ۱۹ جزء. بدون جلد ۸ جزء.
– سی پاره به خط جلی و خفی با آب طلا و مرکب که دوازده جزء کسر دارد (۱۸ جلد).
– سی پاره به خط قدیم و مترجم و مذهب که هشت جزء کسر دارد (۲۲ جلد).
– سی پاره مجزا به خط محمد الخلیلی که ده جزء کسر دارد (۲۰ جلد).
– از آیات قرآنی به خط محمد الخلیلی در جلد ساغری.
– سی پاره به خط علاء الدین خوشنویس در جلد ساغری مذهب و مجدول (۳۰ جلد).
– سی پاره به خط علاء الدین خوشنویس که دوازده جزء کسر دارد (۱۸ جلد).
– سی پاره مجدول و مذهب به خط خوشنویس که چهار جزء کسر دارد (۲۶ جلد).
– سی پاره به خط قدیم مجدول و مذهب، چهار جزء کسر دارد (۲۶ جلد).
– سی پاره مجزا و اوراق متفرقه (چند جلد).
کتابخانه در بابت دستخط مبارک حضرات ائمه (علیهم السلام)
بیاض
– بیاض به دستخط مبارک حضرت امیر مومنان علی ابن ابیطالب (صلوات الله علیه و آله) به خط کوفی در پوست آهو، از ابتدای سوره تبارک تا آخر سوره والمرسلات. عدد اوراق مرقومه هفتاد و هفت ورق و رقم و تاریخ به خط مبارک بدین مضمون: کتیبه و ذهبه علی بن ابیطالب سبع هجریه. جلد ضربی کار اصفهان و قاب بیاض پارچه اطلس، یک جلد.
– بیاض به دستخط مبارک حضرت امیر مؤمنان (صلوات الله علیه و آله) به خط کوفیدر پوست آهو، از ابتدای سوره طلاق تا آخر سوره والنّاس عدد اوراق مرقومه پنجاه و یک ورق و رقم به خط مبارک کتبه علی ابن ابیطالب جلد کار اصفهان، بوقچه زری با لفافه کتان یک جلد.
– بیاض منسوب به دستخط مبارک حضرت امام حسن (علیه السلام) به خط کوفی در پوست آهو از جزء سوره اعراف الی جزء سوره انفال، عدد اوراق مرقومه هشتاد و چهار ورق از مرقومه شاه عباس الصفوی، بوقچه زری با لفافه کتان، کار اصفهان یک جلد.
– بیاض منسوب به دستخط مبارک حضرت امام حسن (علیه السلام) به خط کوفی در پوست آهو یک عدد. اوراق مرقومه چهل و دو ورق از مرقومه شاه عباس الصفوی در جلد تیماج یک جلد.
– بیاض منسوب به دستخط مبارک حضرت امیر (صلوات الله علیه و آله و سلم) به خط کوفی در پوست آهو. یک جزء از اول سوره حجر تا آخر سوره النحل در جلد تیماج ضربی تاریخ و واقف معلوم نیست یک جلد.
– بیاض منسوب به دستخط مبارک حضرات ائمه (علیهم السلام) به خط کوفی در پوست آهو از آیات سوره احقاف و سوره محمد (صلی الله علیه و آله) و سوره فتح. جلد کار اصفهان از موقوفه شاه عباس الصفوی. عدد اوراق یازده ورق با بوقچه زری و کتان یک جلد.
– تمام مصحف بیاضی منسوب به خط مبارک یکی از حضرات ائمه (علیهم السلام) به خط کوفی در پوست آهو، مذهب و مجلد به جلد ساغری و ضربی در قاب زربفت و مستعمل. واقف معلوم نیست. یک جلد.
– بیاض به خط کوفی در پوست آهو از ابتدای سوره تبارک الذی بیده الملک الی آخر کلام‌الله، مجلد به جلد ساغری. واقف معلوم نیست یک جلد.
– بیاض به خط کوفی در پوست آهو از موقوفه شاه‌عباس الصفوی اوراق مکتوبه هفده ورق در جلد تیماج ضربی و مذهب یک جلد.
– بیاض به خط کوفی در پوست آهو از اول سوره اقرب الناس تا آیه الم تعلم إن الله یعلم ما فی السماء و الارض، از موقوفه شاه‌عباس الصفوی یک جلد.
– بیاض بزرگ به خط کوفی در پوست آهو مذهب و مجلد به جلد مقوی یک جلد.
– بیاض به خط کوفی در پوست آهو، ابتداء از سوره احقاف تا آخر آیه عجوز عقیم در سوره والزاریات، جمله تیماج یک جلد.
– بیاض به خط کوفی در پوست آهو ابتداء از آیه و اذ مصاد الجبل در سوره اعراف تا آخر آیه و لا اکبر الا فی کتاب مبین در سوره یونس از اول و آخر دو ورق مذهب شده یک جلد.
– بیاض به خط کوفی در پوست آهو از ابتداء آیه و من یهدی الله فما له من مضل در سوره الزمر الی آخر سوره القارعه جلد تیماج یک جلد.
– بیاض بزرگ به خط کوفی در پوست آهو، از موقوفه شاه‌عباس الصفوی مجلد به جلد تمام مذهب و ضربی با لفافه اطلس یک جلد.
– بیاض به خط کوفی در پوست آهو از ابتداء سوره فاتحه الکتاب تا آخر کلمه یومئذ یصدر الناس در سوره زلزلت در جلد ساغری ضربی یک جلد.
– بیاض به خط کوفی در پوست آهو از ابتداء آیه و جنوده قال الذین یظنون انهم ملاقو اله در سوره بقره تا آخر آیات سوره جاثیه مجزی و بی جلد یک جلد.
– دو جلد از آیات قرآنی به خط کوفی الی معوذتین در پوست آهو، مذهب و مجزی. یک عدد. و بعضی اوراق به خط کوفی در پوست آهو که مجزا است.
فهرست اشیای بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی
بعد از آن همه تاراج در دوره‌های مختلف، آنچه از اشیای بقعه در سال ۱۱۷۲ باقی مانده بود به دستور سید محمد قاسم بیگ صفوی در سندی به خط ملا محمد طاهر ثبت و ضبط شد.
فهرست زیر از این سند تاریخی استخراج شده است:
درهای بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی
– درب دو لنگه با جار آئینه و قلابه و رزه نقره واقعه در سمت قبله مرقد شریف ارتفاعاً یک ذرع و نیم و عرضاً سه چارک که در روی طاق های درب مزبور هجده پارچه گل‌کاری و لچکه مطلای کنده‌کار است. از آثار عهد صفی میرزا (۱۰۴۵ هـ . ق).
– درب نقره با جار آئینه و چفته رزه‌های نقره، مرقد شاه اسماعیل که هشت پارچه گُل‌کاری در روی لنگه‌های درب مندرج است.
– درب نقره دو لنگه، با جار آئینه و چفته رزه‌های نقره واقعه در جنب درب طلا ارتفاعاً یک ذرع و نیم و عرضاً سه چارک که در روی طاقهای درب مزبور ده پارچه گل کاری مطلا و کنده کاری و مکتوب، ؟؟؟ قلیچ خان مهرانی است سنه ۱۰۶۸٫
– درب نقره حرمخانه واقعه در شاه نشین با جار آئینه و قلابه.
صندوق های مزار حرم بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی
– صندوق مرقد شیخ صفی الدین (علیه الرحمه)، ارتفاعاً یک ذرع و یک چارک و طولاً دو ذرع و سه چارک و عرضاً یک ذرع. با چهار قبه در چهار گوشه صندوق.
– صندوق چوبی منبت کار در دالان حرمخانه
– صندوق چوبی منبت کار در ایوان حرمخانه
– صندوق های چوبی و ساده بدون طلا و نقره در اطراف صندوق حضرت شیخ
– صندوق چوبی و ساده مزار شیخ صدرالدین موسی
– صندوق چوبی و ساده سلطان ابراهیم حیدر
– صندوق چوبی سلطان حیدر قاضی
– صندوق چوبی سلطانعلی میرزا
– صندوق مرقد شاه اسماعیل
– صندوق حرمخانه پنج عدد
– صندوق جهت حرم شیخ صفی الدین
– صندوق سایر خوانین چهار عدد، همه خاتم ساز و منبت‌کار.
چراغ های بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی
– شمع سوز برنجی مشبک و مکتوب
– شمع سوز برنجی مکتوب سواد قلم
– شمع سوز بزرگ برنجی قدیم که محکوک و ارتفاعا یک ذرع است
– شمع سوز بزرگ برنجی و محکوک، ارتفاعا سه چارک و نیم
– شمع سوز برنجی ساده
– شمع سوز کوچک محکوک و مشبک
– شمع سوز برنجی دو سر و محکوک
– جار برنجی شاخه‌دار
– شمع سوز برنجی ارتفاعا نیم ذرع
– شمع سوز مس طرح قدیم جهت قرآن خوانی حفاظ آستانه فهت عدد
– چراغ مس پی سوز دو عدد
– چراغ مس شمع سوز ۹ عدد
– چراغ برنجی بزرگ و کوچک و قدیم ۱۰ عدد
– شمع سوز ریخته بزرگ و کوچک ۴۲ عدد
– شمع سوز برنجی ریخته سواد قلم با نقره دو عدد
– شمع سوز دو سری، ریخته، سواد قلم دو عدد
– شمع سوز خاتم و بلوری ۴ عدد خاتم شکسته یک عدد بلور و با رفتن ۳ عدد
– شمع سوز ریخته‌کار قدیم ۵ عدد
– پایه شمع سوز و پی سوز که شکسته و ناقص است، چند پارچه
– لامپای آویز، دارالحفاظ، تازه و اصلاح شده ۵ عدد.
قندیل های بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی
– قندیل بلور و شکسته که سر و ته آن مس و مطلا است با زنجیر
– قندیل شیشه طاکس‌نما و مذهب با دستگیره
– قندیل نقره کوچک ۹ عدد
– قندیل مس بزرگ
– قندیل مس دارالحفاظ، بزرگ و کوچک، ۵۸ عدد
– گوی آویز بزرگ ۳ عدد – گوی آویز کوچک ۱۰ عدد
– ساعت آویز بزرگ هفته کوک – ساعت آویز زنگ دار.
قالیچه و فرش های بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی
– قالیچه مسندی و جای نماز که در حجره خزانه است – قالیچه جای نماز کار قدیم، بزرگ و کوچک، ۱۳ تخته – جای نماز سفید بخیه دوز و …[ناخوانا] یک تخته – قالیچه مسندی ابریشم بافت کار قدیم، تازه شده ۳ تخته – گلیم مسندی کار ترکمان، قدیم و مستعمل دو تخته – فرش دارالحفاظ که مرحوم صدر الممالک اردبیلی از طهران فرستاده‌اند – فرش اتاقهای دارالحفاظ که سه اتاق فرش و سه اتاق دیگر بدون فرش است ۶ تخته – قالیچه کوچک و مستعمل در سه اتاق ۴ تخته – نمد اسقاط و تازه شده دو تخته – نمد خراسان کله و کناره ۳ تخته – قالی بزرگ میانه یک تخته – قالی کهنه و مستعمل یک تخته – قالیچه مستعمل کناره دو تخته – گلیم تازه شده و اسقاط یک تخته – قالیچه کناره و مستعمل یک تخته – قالیچه کوچک مستعمل ۳ تخته – نمد کهنه یک تخته – پلاس مستعمل ۷ تخته – کرسی چوبی کوچک – لامپای آویز – سماور کوچک – استکان نعلبکی یک دست – قوری چینی – قهوه سینی – جام برنجی و مس کوچک ۵ عدد – قند شکن – بادیه مس بزرگ – آبگوشت خور مس – کاسه مس – لگن دست‌شوری مس – قهوه جوش مس– قلیان مس با سر – گلیم مستعمل در دهلیز یک تخته.
متفرقه
– نعلین مبارک حضرت امام موسی کاظم (علیه السلام) طرح عربی حجازی یک جفت – عصای شیخ صفی الدین صدف گرفته، طولاً پنج چارک و گره و نیم – عصای چوبی خط کش دو عدد – پارچه‌های پیراهن سلطان خواجه علی سیاه‌پوش در هنگام زهر دادن امیر تیمور چند پارچه – دانه‌های تسبیح حضرت شیخ صفی الدین چند دانه – جعبه صدف گرفته و دوره آن نقره جهت دانه نشاندن که دانه‌ها ریخته و خود جعبه شکسته است – رحل خاتم و شکسته بزرگ و کوچک۴ عدد: شکسته ۳ عدد. درست یک عدد – رحل مذهب و شیره‌دار دو عدد – رحل چوبی مستعمل ۶ عدد – رحل بزرگ چوبی یک عدد – پنجه نقره جهت سر بیدق ۳ عدد – قبه نقره جهت سر بیدق ۶ عدد – قاب قرآن ابریشم دوز مستعمل دو طاقه – بوقچه دو طاقه: گلابتون دوز یک طاقه و کتان شده یک طاقه – قاب قرآن بغلی فولاد… [ناخوانا] نقره یک عدد.
پوش صندوق و پرده‌در
– پوش صندوق حضرت شیخ، زری، کتیبه‌باف، ممتازکار هند، دو طاقه – پوش صندوق زری، کهنه شده و مستعمل، دو طاقه – پوش صندوق، گلابتون‌دوز و ابریشم‌دوز مستعمل و پاره شده دو طاقه – پوش صندوق زری قرمز و زرد رنگ مستعمل و کهنه ۶ طاقه – پوش صندوق ماهوت که در روی صندوق مطهر است دو طاقه – پوش مخمل کهنه و اسقاط و مستعمل. ۱۳ طاقه – پوش صندوق زری و غیره، بزرگ و کوچک و اسقاط ۱۲ طاقه.
– پرده در نقره دارالحفاظ زری و کتیبه بافت با آستر تافته یک طاقه – پرده زری مستعمل و کهنه، دو طاقه: با آستر یک طاقه بی‌آستر یک طاقه – پرده سفید مکتوبه از آیات با مرکب و آهار و پاره شده ۸ طاقه – پرده زری و گلابتون‌دوز و غیره که اسقاط و پاره شده ۸ طاقه – پرده زری، آستردار مستعمل که فدیماً به در نقره زده می شد یک طاقه – پرده بزرگ سرخ و سقید آستردار و مستعمل یک طاقه – پرده زری و پوش صندوق زری که به کلی اسقاط شده‌اند ۲۳ طاقه – شدّه حریر دوزی کتیبه باف و کهنه و پاره شده ۹ طاقه – پرده پیش روی صندق مطهر حضرت شیخ پارچه ابریشمی دو طاقه – پرده پیش روی صندوق زری پاره پاره شده با حلقه طلا و نقره: (حلقه طلا ۶ عدد. حلفه نقره ۱۳ عدد)، یک طاقه – پرده بیدق مستمل شده ۱۱ طاقه، زری ۴ طاقه، کتان ۸ طاقه – پیراهن علم شاه اسماعیل مرحوم… [ناخوانا] سبز ۳ پارچه – زرین پوش گلابتون بافت، اسقاط ۶ طاقه – سکو پوش کزمر، دو طاقه – زری قدیم کهنه و مستعمل، دو پارچه – زری قدیم مستعمل… [ناخوانا] سه زرع، یک پارچه – پارچه‌های مخمل پاره شده و بی مصرف، قدری – جاجیم… [ناخوانا] یک تخته – پوش قبه صندوق ۴ عدد – ریشه و قطاس ابریشم ضایع و بی مصرف، فدری.
اسباب و آلات متفرقه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی
– قلک مفرق و ریخته از موقوفه درویش صفوی به جهت آستانه یک عدد – یخدان کهنه جفت – محجر چوبی نقره گرفته در حریم نشیمن شیخ صدرالدین یک عدد – قندیل نذر مس ۷۵ عدد – منقل هفت‌جوش و ریخته و بزرگ ۳ عدد – کره‌نای کهنه و شکسته ۶ عدد – طوق فولادی مشبک و بزرگ ۳ عدد – سر طوق فولادی ۶ عدد – سر طوق برنجی ۳ عدد – علم برنجی ۳ عدد – طشت بزرگ هفت‌جوش و سواد قلم و مکتوب یک عدد – بیدق ماهوت یک عدد – سنگ سماق شکسته که دو پارچه شده یک عدد – قازان بزرگ اسقاط و قورده ۳ عدد – آفتابه ریخته‌کار قدیم ۴ عدد – لگن ریخته‌کار قدیم و اسقاط ۴ عدد – صندوق و قوطی بزرگ و کوچک به جهت ظروف هنگام سفر ۱۴ عدد – کلافه چهل چراغ آهنی یک عدد – صندلی آهن طرح جدید یک جفت – چهارپایه گردون در چینی خانه – مصالح بنایی از قبیل بیل و کلنگ و جوال که هنگام تعمیر آستانه، ابتیاع شده.
ظروف و چینی آلات بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی
– جام فادزهر و محکوک کنار. شکسته یک عدد – جام فادزهر و ساده دستگیره‌دار یک عدد – ظرف یشم سالدن بزرگ و کوچک و صورت‌دار ۳ عدد – کاسه چینی سفید و ساده مودار لب طلا گرفته، دو عدد – تنگ چینی دهن طلا گرفته فیروزه‌دار، یک عدد – گلاب‌پاش به صورت فیل ۳ عدد – گلاب‌پاش به صورت هلاهل ۳ عدد – گیلاس چینی یک عدد – قیف چینی یک عدد – غلیان نارجلی و چینی یک عدد – کاسه چینی که دوره آیه‌الکرسی نوشته یک عدد – پیاله سفید و ساده که توی آن قالب‌کاری است یک عدد – قاب بزرگ باب اول ۷ عدد – قاب باب اول متفرقه که از همدیگر متقاوت است یکصد عدد – قاب باب دویم متفرقه که از همدیگر در بزرگی و کوچکی تفاوت دارند ۱۳۳ عدد – دوری مختلف بزرگ و کوچک… [ناخوانا] و قطر ۷۷ عدد – قاب شیره‌دار یشمی و ضخیم ۲۲ عدد – قدح و قدح‌نما شره‌دار یشمی و ضخیم ۵ عدد – بشقاب متفرقه مودار و شکست و درست ۷۶ عدد – کاسه بزرگ و کوچک مودار ۹۳ عدد – پیاله شکست و درست ۱۵ عدد – نعلبکی ۷ عدد – قدح بزرگ و کوچک شکست و درست ۲۷ عدد – آفتابه و قهوه‌جوش بزرگ و کوچک شکست و درست ۲۹ عدد – تنگ بزرگ و کوچک مختلف‌الطرح درست و شکست ۲۷ عدد – خمره کوچک، طرح تنگ شکست و درست و مختلف ۲۱ عدد – خمره بزرگ مختلف‌الطرح ۱۵ عدد – گلدان آبی قلم و یشمی دو عدد – طاس شیره‌دار یشمی ۴ عدد – تنگ بغلی آبداری یک جفت – تنگ بزرگ طرح کدو و طرح غلیان ۶ عدد – طرح غلیان یک عدد طرح کدو ۵ عدد – تنگ شیره‌دار یشمی بزرگ ۴ عدد – خمره بزرگ و کوچک که تمام مختلف و درست و شکست است ۸۹ عدد. موجودی چینی‌خانه ۸۷ عدد. در خانه آقای مرتضی خان دو عدد.
پاورقی
۱- فهرست کتاب‌های موجود در موزه ملّی عیناً از مقاله “تاراج یا امانت” مندرج در نشریه گرامی نشر دانش (شماره ششم – مهر وآبان ۱۳۷۲) نقل شده است.
به قلم دکتر یوسف معماری
