گورستان سرخاب تبریز «مقبره الشعرای تبریز»
شاید این گورستان بسیار تاریخی از اوایل ورود اسلام به تبریز وجود داشت که از صحابه پیامبر سهراب نامی در آن دفن شده است و به سبب قبر این صحابه پیامبر به تدریج سایر بزرگان دین و عرفان در کنار آن این گورستان تاریخی را پدید آورده اند و چونان ارزش معنوی آن به کمال شهره شده بود که هرکسی آرزوی دفن در این خاک مقدس را داشت.کمال خجندی این موضوع را چنین تایید می کند:
به تبریز ار شوی ساکن زهی دولت زهی رفعت
به سرخاب ار شوی مدفون زهی روحا زهی راحت
از سده ششم که پایتخت اتابکان شد مامنی برای همه شعرای زبان فارسی شد.خاقانی و ابواعلا و فلکی از شروان و گنجه،ظهیر فاریابی و انوری ابیوردی وشاهفور نیشابوری از خراسان به تبریز آمدند و رحل اقامت افکندند و پس از مرگ هریک در حظیره مخصوصی در جوار هم در این گورستان تاریخی سرخاب بخاک سپرده شدند و در ادامه در دوره های تاریخی مختلف بعدی شعرایی که به تبریز آمده اند و زندگی کرده و پس از مرگ در همین حظیره بخاک سپرده شده اند که در تذکره های قدیمی ازین حظیره به مقبرالشعرا یا حضیره الشعرای تبریز نام برده اند.این حضیره تا اواخر قرن دهم دایر و معمور بود و در طول تاریخ به فراموشی سپرده شده بود که به همت ایران دوستان این گورستان شناسایی و بنای یادبودی هم برای آن ساخته شد و از شعرای معاصر نامی استاد محمد حسین بهجت تبریزی “شهریار” نیز در این مقبره بخاک سپرده شده است.
مقبره الشعرا در محله سرخاب تبریز واقع شده است. سرخاب محله‌ای است که از دیرباز محل زندگی ادبا و بزرگان بوده‌است و اماکن، بناها، تکیه‌های مشهوری از جمله ربع رشیدی، تکیه حیدر، بقعه عون بن علی، بقعه سید حمزه، صاحب الامر و سید ابراهیم یا حظیره بابا حسن، حظیره بابا مزید، صفوه الصفا و مقبره الشعرا در محله سرخاب وجود دارد.
نام این گورستان در سده هشتم هجری به صورت مکتوب در برخی اسناد تاریخی وجود دارد و محل دفن شاعران مشهوری همچون خاقانی و فارابی است. این آرامگاه در طی تاریخ دچار حوادث طبیعی متعددی همچون سیل و زمین لرزه در سال 1194 هجری قمری شده و بسیاری از مقبره‌های شاعرانش را از دست داده بود و تبدیل به یک قبرستان متروک بود.
در سال 1350 شمسی با توجه به شرایط نابسامان گورستان، انجمن آثار و مفاخر ایران تصمیم گرفت به یاد 400 شاعر نامی که در این آرامگاه دفن شده‌اند، بنای یادبودی در این محل بسازد. لذا برای طرح بنای یادبود یک مسابقه برگزار کرد و در نهایت پیشنهاد معمار غلام‌رضا فرزان مهر برگزیده شد و عملیات احداث بنای یادبود آغاز شد.
بیش از 400 شاعر و رجال نامی شهر تبریز در این آرامگاه 800 ساله دفن شده‌اند که معروف‌ترین آنها عبارتند از:
- اسدی طوسی
- خاقانی شروانی
- ذوالفقار شروانی
- شاهپور نیشابوری
- شکیبی تبریزی
- شمس الدین سجاسی
- ظهیر فاریابی
- قطران تبریزی
- سلمان ساوجی
- لسانی شیرازی
- مانی شیرازی
- مجیرالدین بیلقانی
- مغربی تبریزی
- همام تبریزی
- انوری ابیوردی
- ثقه الاسلام تبریزی
- نصرالله طبیب
- مهدی روشن ضمیر
- میرزا طاهر خوشنویس تبریزی
- محمود ملماسی
- سید محمد حسین شهریار
- اصغر فردی
ارزش های میراثی این گورستان/مقبره الشعرا
ادبیات هر ملل گنجینه ای از میراث نیاکان آن ملت است که رد پای اسامی بزرگان ادبیات فاخر ایران که جزو گنجینه های جهانی بشمار می آید در این مقبره می توان یافت که برای علاقمندان به تاریخ و ادبیات زیارتگاهی بسیار باارزش محسوب می شود.بازسازی مقابر این بزرگان ادبیات فاخر ایران محل زیارت و تجمع و احترام همه ادیبان بوده و نوعی پاسداشت گنجینه های ملل ایرانی بحساب می آید.
وجود مقابر و حظیره هایی بنام های اقطاب عرفان و تصوف در این گورستان تاریخی آن را محل زیارت و تقدیس علاقمندان به سلسله های مربوطه نموده است و هستند افراد زیادی که علیرغم خرابی آن همه ساله برای زیارت این مکان از سراسر جهان به این مکان می آیند.اینجا شهر رشد و نمو شمس تبریزی ،کعبه آمال ملا محمد رومی است که توجه به این امر در توسعه و بازسازی این مجموعه می تواند در ارتقای شاخص های گردشگری کشور ایران اثرگذاری بالایی داشته باشد.
اکثر شعرا و نامدارانی که در این گورستان آرمیده اند هر یک ریشه در یک شهر دیگری دارند مثل خاقانی از شروان و اسدی از طوس وشاهفور از نیشابور و … این فرصت بستر بی نظیری برای تشکیل شبکه شهرهای همپیوندی برای بهره مندی از ذخایر فرهنگی و ادبی و مراودات بین تبریز و آن شهرها می باشد.
کریم میمنت نژاد
ماخذ: مطالعات شخصی و استفاده از مقاله مقبرالشعرا یا مدینه الشعرای تبریز،سید محمد محیط طباطبایی، یغما ، سال بیست و پنجم بهمن 1351 شماره 11 (پیاپی 293)
