مسجد جامع ارومیه یکی از قدیمی‌ترین مساجد منطقۀ آذربایجان ایران است که در دوره‌های مختلف فرهنگی بازسازی و الحاقاتی در ساختار معماری آن انجام شده و به گفته سعید ستارنژاد، سرپرست هیأت باستان‌شناسی، این مسجدـ یکی از زیباترین و شاخص‌ترین مساجد تاریخی به شمار می‌آید.
مسجد جامع ارومیه از گذشته تا کنون درحال کاوش بوده و شواهدی از بقایای معماری دوره‌های مختلف در آن به دست آمده است. باستان‌شناسان در کاوش جدید در این مسجد که برای تکمیل و بازنگری کاوش‌های پیشین انجام شد به بقایای معماری متعلق به سده‌های میانی و متأخر اسلامی دست یافتند. ستارنژاد ـ سرپرست هیأت باستان‌شناسی مسجد جامع ارومیه ـ گفت: این آثار معماری با مصالح سنگ، آجر و گچ و خشت ساخته شده‌اند، فضاها غالباً در ابعاد کوچک بوده و تمرکز عمده فضاهای معماری عموماً در جبهۀ جنوبی ساختمان مسجد است.
به گمان این باستان‌شناس، این آثار معماری در گذشته کارکرد تجاری داشته‌اند.
باستان‌شناسان که همچنان درحال کاوش در مسجد جامع ارومیه هستند انتظار دارند با ادامه فرآیند کاوش و یافته‌های بیشتر به درک بهتر از کارکرد این معماری برسند.
بقایای معماری انتقال آب شهر ارومیه، یکی دیگر از نویافته‌های معماری این فصل از کاوش در مسجد جامع ارومیه بود که سرپرست هیأت باستان‌شناسی این مسجد درباره آن گفت: این سازه‌ها که با سنگ ساخته شده در سده‌های میانی و متأخر اسلامی کارکرد انتقال و هدایت آب رودخانۀ «شهرچای» به داخل بافت ارومیه را داشته‌اند.
بررسی‌های این باستان‌شناس به این نتیجه رسیده است که این سازه‌ها با شیب ملایم از سمت جنوب به شمال ایجاد شده و به مرور زمان با آوار پر شده‌اند.
نتایج جدید کاوش‌های اخیر حالا باستان‌شناسان را مطمئن کرده که سازه‌های کشف‌شده در کاوش‌های پیشین از نظر گاه‌شناختی و کارکرد به بازنگری نیاز دارد. ستارنژاد در این‌باره گفت: تاکنون نظریات مختلف دربارۀ پیشینۀ این مسجد و کارکرد اولیه آن از سوی بسیاری از پژوهشگران ارائه شده بود، اما نتایج به‌دست‌آمده از کاوش حاضر، ضمن رد نظریات پیشین، کارکرد سازه‌های کشف‌شده را مشخص کرده است.
به تشخیص این باستان‌شناس، سازه‌های نویافته ارتباط آیینی ـ دینی با مسجد جامع ندارد و عموماً در راستای سیستم انتقال و هدایت آب است.
سرپرست هیأت باستان‌شناسی مسجد جامع ارومیه انتظار دارد ادامه کاوش باستان‌شناختی در روزهای آینده، در جبهه جنوب شرقی، نتایج بهتری درباره محوطه مسجد جامع ارائه دهد و در آن صورت درک بهتری از پیشینه مسجد جامع ارومیه می‌توان به دست آورد.
ایسنا
