رَبع رشیدی در تبریز
این مجموعه كه در دامنهٔ كوه سرخاب در محلی باصفا و بلند جای گرفته‌است، در اوایل قرن هشتم یا اواخر قرن هفتم هجری بنا شد. برابر با نوشتهٔ تاریخ‌نگاران و جهانگردان بزرگ دارای پهناوری بسیار و ساختمان‌های گوناگون همچون مسجد و مدرسه و بیمارستان (دارالشفا) و كتابخانه و گنبدی برای آرامگاه خواجه رشیدالدین بوده‌است. این بنا مانند بیشتر شهرهای كهن دارای حصار و بارویی بزرگ بوده‌است.
از مضمون نامه‌ای كه خود خواجه رشیدالدین فضل‌الله به دو پسرش دربارهٔ ساختمان این بنا نوشته چنین برداشت می‌شود كه در آن زمان ربع رشیدی در جایگاه دانشگاهی بوده كه از هر دانشی در آنجا شعبه‌ای راه‌اندازی شده بود و شش هزار تن دانشجو در آن تحصیل می‌كرده‌اند و خواجه اوقافی برای تكمیل كتابخانه و مدرسه و نشر كتب و تأمین هزینهٔ زندگی و تحصیل طلاب علوم مختلف اختصاص داده بود و دانشمندان بزرگ از هر گوشه گرد آورده و بكار تألیف و تدریس گماشته و مقرری آبرومندی برای آنان تعیین كرده بوده‌است و از آن میان پنجاه پزشك و چندین جراح از هند و مصر و چین و شام در آنجا مشغول به كار بوده‌اند.
پیشینه ربع رشیدی
ربع رشیدی شهری كوچك بود شامل كتابخانه، مدرسه، مسجد، دارالایتام، حمام، مهمانسرا، بیمارستان، مدارس عالی، و كارگاه‌های صنعتی. فضل‌الله همدانی برای تأمین هزینه‌های این مركز املاك فراوانی را در نقاط مختلف اعم از ایران قدیم، بخش‌هایی از عراق، افغانستان، گرجستان، ولایت روم، آذربایجان و سوریه وقف این مركز كرد.
خواجه فضل‌الله همدانی كه پیش از حملهٔ مغول در قلعه‌های اسماعلیه زندگی می‌كرد و پس از آن مدتی به وزارت غازان خان رسیده و منشأ خدمات فراوانی در غرب ایران و آذربایجان شد در سال ۷۱۸ هـ. ق، با دسیسه‌های سیاسی كشته شد و رَبع رشیدی هم پس از مرگ وی غارت و ویران شد. هم‌اكنون آثار ناچیزی از آن در تبریز باقی‌مانده‌است.
شاردن جهانگرد نامی فرانسوی كه در سال ۱۰۸۴ ه.ق به ایران سفر كرده بود آورده‌است: صد سال پیش شاه عباس كبیر دستور به تعمیر آن داد ولی شاهان دیگر صفوی توجهی بدان نكردند و دوباره ویران شد.
