تاریخچه و وجه تسمیه اثر:
به گواه تاریخ های مستند نوشته شده باغات حکم آباد دارای تاریخی بیش از هفتصد ساله است و مردمان محله حکم آباد یه سبزیکاری و کرت سازی منحصر بفردشان مشهور هستند.
بنا به نوشته های تاریخی مردمان هکماوار ابتدا ساکن منطقه شنب غازان تبریز بوده اند و به دستور غازان خان مغول به این منطقه کوچ کردند و با توجه به زمان حکومت غازان خان که بین سال 694 ه ق و 703 ه ق بوده است لذا با توجه به تاریخ حکومت غازان خان تا کنون 1442 ه ق تاریخچه مکتوب این منطقه به 748 سال پیش برمی گردد.
سند دیگری که در این خصوص موجود است وقف نامه مظفریه یا مسجد کبود تبریز است که در آن از محله هکماوار به صورت نوشتاری “حکم آباد” به عنوان جزئی از موقوفات تبریز نام برده شده است. در ذیل بخشی از وقف نامه مذکور ارایه می گردد:
“وقفنامه مظفریه ی تبریز:
موقوفات داخل تبریز: بند20- همه اراضی واقع در “حکم آباد” که بیرون از دروازه ویجویه است با قناتی که معروف به قنات “حکم آباد” است و آن قطعه زمینی معروف به زمین “بخش ضیاء” است که به کوچه های صدر آباد و از دو جانب به صاقیه “جوی فرد” صدر آباد و زمینی معروف به امیر زین العارفین محدود باشد
محصولات کشاورزی و سبزیجات تولید شده در هؤکمآوار علاوه بر تامین مایحتاج مردم تبریز، نیاز شهرهای اطراف را هم برطرف میکند. اکثر محصولات کاشت شده انواع سبزیجات خاصّ منطقهی هؤکمآوار، مانند نعناع هؤکمآوار که از لحاظ رنگ و عطر و طعم دارای کیفیت بسیار بالا بوده و معروف است، میباشند. نام میدان اصلیی این محلّه و یا «سوزو مئیدانی» هم در ارتباط با سبزی و سبزیکاری است
با توجه به اطلاعاتی که امروزه در دست است و در نظر گرفتن واژه هکماوار کاشتن می توان واژه هکماوار را دارای ارتباط مستقیم با کاشت سبزی دانست.
بنا به بررسی های انجام شده و مصاحبه با صاحبان فن کشاورزی، کشت سبزی که در این منظر کشاورزی انجام میگیرد منحصر بفرد بوده و به اسم حکم آباد کاشتن مشهور است، کشاورزان باغات حکم اباد چنان در کشاورزی و کشت سبزی ماهر و چیره دست بوده اند که در طول تاریخ این هنر خود را با نام حکم آباد به شهرهای دیگر کشور صادر کرده اند و شهر ها و محله هایی را با این نام ایحاد کرده اند، به عنوان مثال می توان از محله حکم آباد قزوین در نزدیکی باغ ملت کنونی و شهر حکم آباد جوین سبزوار نام برد
نادر میرزا شاهزاده قاجار در کتاب تاریخ و جغرافیای دارالسلطنه به منظر باغات سبزیکاری حکم آباد پرداخته و آنها را اینچنین توصیف کرده است:
“این کویی است بزرگ و نامدار به همه جای مشهور. هر گوشه آن نمونهای از بهشت. در بهاران مردم این شهر را جای تفرج و جشن است. چون شکوفه بادام بشکفد چونان جایی به جهان کمتر باشد چون بدان کوی روی پهنه ای بینی سبز و خرم که هر چه سبزیهای بستانی است در آن زمین روئیده با هر چه طراوت و گرد همه درخت بادام بیک نظم سربفلک کشیده شکوفه چون درمهای سیم بر زیر سبزها فروریخته مرغات از هر شاخ آواز برکشیده جویها پر از آب صافی چون سلسبیل همی غلطد و بهر کنجی مرد مرا مجلسی شاهوار و هر جمعی بمیل خواطر و آسودگی بعیش و نوش و سرود و ترانه روزگار گذراند مردم این محله همه با نیرو و کشاورزند کار آنها همه کشت سبزیهای بستانیست که تمامی شهر تبریز را کفایت کند
منظر سبزیکاری حکم آباد در شمال غرب تبریز واقع شده است و در حال حاضر حدود 600 هکتار اراضی در این منطقه زیر کشت سبزیکاری قرار دارد.
منظر سبزیکاری حکم آباد از نظر نوع کشت سبزیکاری منحصر بفرد معروف به حکم آباد کاشتن، نحوه آبیاری، کرت سازی و بذر پاشی خاص در سبزیکاری، تولید سبزی سالم بدون استفاده از کودهای شیمیایی، عطر منحصر بفرد مخصوص سبزیجات و همچنین منظر زیبای باغات که در کتاب های تاریخی به کرات به آن اشاره شده است
در طرح جامع سال 1395 باغات حکم آباد به تصویب شورای عالی معماری و شهرسازی رسیده و این شورا نام پارک را از اراضی حکم آباد حذف کرده و نام این اراضی را به اراضی زراعی و باغی تغییر داده است و در طی تبصره ای کاربری اراضی حکم آباد را زراعی و باغی تعیین کرده و حق تغییر کاربری را از تمامی ارگان ها سلب کرده است.
با این وجود متاسفانه به این قانون ترتیب اثر داده نشده و هر روز شاهد کاهش وسعت باغات سبزیکاری حکم آباد هستیم.
وسعت اراضی سبزیکاری حکم آباد روز به روز در حال کاهش است به طوریکه از طریق مقایسه نقشه های هوایی و محاسیه مساحت اراضی، کل اراضی زیر کشت از 2000هکتار در 40سال اخیر به حدود 600 هکتار در حال حاضر رسیده است
منبع: کتاب تاریخ حکم آباد تبریز،نوشته کریم میمنت نژاد ،1381
عکس :اشکان حاجی نیا و زهرا نادر باهران
