از جمله معماری های فاخر این شهر برج مقبره ها هستند که در کمتر جای ایران به اندازه ی مراغه میتوان این سبک از برج مقبره ها را چه از لحاظ فرم معماری و چه از نظر تعداد مشاهده کرد.
در مراغه ده برج مقبره وجود داشته که متاسفانه اکثر آنها از بین رفته اند و در حال حاضر تنها چهار مورد از آنها پابرجا هستند که مربوط به دوره ی سلجوقی و ایلخانی هستند. برخلاف ذهنیت رایج که عموما دوره ایلخانی را شاخص میدانند، مراغه در دوره ی سلجوقی از لحاظ معماری از شهرهای بسیار‌مهم بوده است.
محققان این نوع معماری را سبک معماری خاصِ برج مقبره های آذربایجان شناخته اند.
این بنا در مراغه به قیرمزی گونبز مشهور است و دلیل آن استفاده از آجرهای قرمز است که از بیرونِ نما بخوبی قابل مشاهده است و اصطلاح نوشتاری آن گنبد سرخ است.
در سال ۵۴۲ هجری قمری توسط حاکم وقت آذربایجان ساخته شده است در دو طبقه، یکی سردابه است که کاملا از سنگ است و وسط آن یک ستون سنگی است و طبقه ی بالایی آن شبستانی است که شاید محل حضور مردم یا حاکمان وقت بوده است.
کاملا یک بنای یادبود شناخته میشود با توجه به کتیبه ی کوفی که سردر آن موجود است نشان میدهد حاکم وقت دستور ساخت آن را داده است.
سازنده ی آن محسن معمار بوده است علاوه بر آن آیات قرآنی در کتیبه به صورت خط کوفی دورتا دور زیر گنبد در بیرون بنا دیده میشود، البته خود این موضوعِ کتیبه ی کوفی در این بنا برای خودش یک قابلیت خاص است چرا که چند سبک کوفی خاص در آن استفاده شده است از جمله خط کوفی مشجر و ساده.
و مهم ترین اتفاقی که در این بنا روی داده اولین بار کاشی فیروزه ای یا عنصر رنگ که رنگ آبی است وارد معماری ایرانی شده است.
پس اولین بنایی که به سبک آذری در ایران رواج پیدا میکند در گنبد سرخ مراغه ای است و کاشی بصورت محدود استفاده میشود و رفته رفته در بناهای دیگر بیشتر میشود و گسترش پیدا میکند نوع و رنگ کاشی عوض میشود و محل کاربرد آنها هم تغییر میکند.
موضوع مهم دیگری که در این بنا قابل ذکر است آجر کاری های آن است که شرودر محقق شرق شناس، آجر کاری این بنا را شاهکار هنر آجری ایران معرفی میکند، ستونها که تزئینات آجری آن متفاوت است و طاق نماها که هر کدام در فرمهای متمایزی کار شده است.
در اواسط دهه ۶۰ مرتضی ممیز یکی از استادان هنر گرافیک در ایران طراحی لوگو یا نشان گروه سایپا را بر عهده می گیرند که ایشان از نقوش آجری و کاشی‌های قسمت بالایی این بنای تاریخی الهام گرفته اند و این نشان از بها دادن به این بنا فاخر است.
داخل این بنا بیشتر قرینه سازی رعایت شده است و تزئینات خاصی هم اگر داخل معماری بوده در گذر زمان از بین رفته است و جاهای خالی آن نشان از تزئینات توپی، گچبری های با ارزشی بوده که متاسفانه از بین رفته است.
ناگفته نماند که بعضی از محققان بر اساس شواهدی ادعا کرده اند که قبل از ساخت رصدخانه مراغه از این بنا بعنوان یک سازه ی نجومی استفاده می شده است.
گنبد این بنا دو پوشش داشته است گنبد بیرونی کاملا از بین رفته و فقط گنبد داخلی که به آهیانه مشهور است باقی مانده است.
اولین مقرنسهایی که شاید در معماری استفاده شده است در زیر گنبد این بنا به چشم میخورد.
