در سال‌های اخیر مهم‌ترین خبر در حوزه موزه به پیدایش موزه‌های خصوصی مربوط می‌شود كه تولید هفتگی آنها به مهم‌ترین عملكرد دولت تبدیل شده است. این در حالی است كه هنوز چیستی و چگونگی موزه‌های خصوصی به درستی تدوین و تبیین نشده است. از یك مغازه تا یك مجموعه یا یك خانه قدیمی همه با گرفتن مجوز، نام موزه به خود گرفته‌اند و حالا بنا بر همین مجوزها بیش از 170 موزه خصوصی در كشور وجود دارد. اما آیا این اماكن بدون ساختار و برنامه را می‌توان موزه نامید؟ و فراتر از اینها این موزه‌های خصوصی چگونه دوام می‌آورند؟
دوام آوردن مهم‌ترین چالش موزه‌های خصوصی است و در مواردی كه بر پایه استواری بنیان گذاشته نشده باشند، هر دم ممكن است در برابر خطراتی قرار بگیرند كه بقای آنان را مخدوش سازد. كما اینكه در دوران پاندمی و تعطیلی متناوب موزه‌های خصوصی این خطر را مشاهده كرده‌ایم. جالب‌تر اینكه همه مشاغل و نهادهای فرهنگی خصوصی اعم از سینما، تئاتر یا موسیقی و موسسات آموزشی، زبان گویایی برای مشكلات‌شان داشته‌اند كه شامل صنوف یا سازمان‌های متولی هستند در مقابل در حوزه موزه‌های خصوصی هیچ ندایی به گوش نرسید.
باید در نظر داشته باشیم این پدیده نوظهور نه چندان به تثبیت رسیده و نه بر قوانین محكمی تكیه كرده كه بتواند در مواجهه با فشارهای مالی پایدار بماند. از سوی دیگر مشخص نیست كدام نهاد متولی یا حامی آنهاست. اگرچه وجود موزه‌های خصوصی می‌تواند به یك شهر یا جامعه، انتفاع فرهنگی، علمی، اجتماعی برساند و باعث رونق گردشگری در یك منطقه شود و در واقع در حوزه فرهنگ و میراث فرهنگی به نهادهای دولتی كمك كند اما در مقابل هیچ‌كس در برابر مسوولیت‌پذیری موزه‌های خصوصی به یاری و همراهی آنها نیامده است. موزه‌های خصوصی پدیده نوپایی هستند كه می‌توانند كمك كنند موزه‌داری از تولی‌گری صرف دولت خارج شده و همچنین امكان مشاركت جامعه را بالاتر ببرد. از سوی دیگر موزه‌های خصوصی می‌توانند یك قالب نو و پایدار در حوزه كارآفرینی باشند كه انواع مختلفی از موضوعات را شامل شود، موضوعاتی كه بسیاری مواقع به دلیل محدودیت‌های حمایتی، نهادهای دولتی به سمت آنها نمی‌روند. این نهادهای نوظهور قادرند بستر كثرت فرهنگی، چندصدایی و توسعه فرهنگی باشند اما به شرط آنكه هم بتوانند تثبیت شوند هم آن‌گونه كه باید نقش اجتماعی ایفا كنند. اما تا زمانی كه جوانه‌های موزه‌های خصوصی به ثمر بنشیند مراقبت می‌خواهد. متاسفانه نهادهای متولی فرهنگی كشورمان بیش از آنكه باغبانی كنند رفع تكیف می‌كنند. در نظر داشته باشیم كه اگر موزه‌های خصوصی بخشكند یك فرصت از یك شهر، یك جاذبه گردشگری، یك قطب فرهنگی و یك مركز اطلاعاتی خشكیده است. بیش از ایجاد موزه‌های جدید به حمایت از موزه‌های خصوصی بیندیشیم كه در خطرند.
رضا دبیری‌نژاد/ منتشر شده در صفحه آخر روزنامه اعتماد 31/3/1400
