به گزارش صاحب دیوان، امنیت غذایی شرایطی است که در آن همه افراد یک جامعه دسترسی فیزیکی و اقتصادی به مقدار کافی غذای سالم و مغذی دارند که نیازهای غذایی آن‌ها را برای یک زندگی سالم و مولد برآورده می‌کند. امنیت غذایی یعنی اطمینان از اینکه غذایی که مردم جامعه استفاده می‌کنند به طور کامل سالم و فاقد هرگونه ماده نگهدارنده و آسیب‌زا به بدن است.
چهار بعد اصلی در امنیت غذایی مطرح می‌شود که شامل : در دسترس بودن فیزیکی غذا، دسترسی اقتصادی و فیزیکی به غذا، استفاده از غذا برای حفظ وضعیت تغذیه‌ای خوب و پایداری این سه بعد در طول زمان. امنیت غذایی برای رفاه افراد و جوامع ضروری است و تحت تأثیر عواملی مانند در دسترس بودن غذا، دسترسی اقتصادی و ثبات است. این مفهوم مورد توجه سازمان‌های بین‌المللی و آژانس‌های دولتی مختلف است که برای رسیدگی و بهبود امنیت غذایی از طریق طیف وسیعی از ابتکارات و برنامه‌ها تلاش می‌کنند.
در سال‌های اخیر تغییرات مختلف در جهان باعث تهدید امنیت غذایی در بسیاری از کشورها شده است که از جمله آن‌ها :
- تغییرات آب‌وهوا و شوک‌های زیست محیطی: تغییرات آب‌وهوا باعث رخداد سیل و خشک‌سالی می‌شود که می‌تواند به طور قابل توجهی بر تولید مواد غذایی تأثیر بگذارد و ثبات سیستم‌های غذایی در سراسر جهان را به خطر بیندازد.
- افزایش جمعیت و سیستم غذایی مدرن: گسترش سریع جمعیت جهان همراه با اثرات گرمایش جهانی منجر به افزایش رقابت برای منابع محدود، مانند غذا و آب می‌شود.
- اختلال در زنجیره تأمین مواد غذایی: تعارض، عوامل اقتصادی و بلایای طبیعی می‌تواند زنجیره تأمین مواد غذایی را مختل کند و دسترسی میلیون‌ها نفر به غذا را تحت تأثیر قرار دهد.
- عوامل اقتصادی: نوسانات بی‌ثبات قیمت، سطح درآمد و دسترسی به منابع می‌تواند بر مقرون به صرفه بودن و در دسترس بودن غذا برای افراد و جوامع تأثیر بگذارد.
- جنگ‌ها: درگیری‌های مسلحانه و بی‌ثباتی سیاسی در جهان می‌تواند تولید و توزیع غذا را مختل کند و منجر به ناامنی غذایی شود.
- از دست رفتن تنوع زیستی: تخریب اکوسیستم‌ها و از بین رفتن تنوع زیستی می‌تواند پایداری سیستم‌های غذایی را به خطر بیندازد و تنوع مواد غذایی موجود را کاهش دهد.
برای کاهش تأثیر این تهدیدات، اتخاذ شیوه‌های کشاورزی پایدار، سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه و اجرای سیاست‌هایی که امنیت غذایی را ارتقا می‌دهند و به علل ریشه‌ای ناامنی غذایی رسیدگی می‌کنند، ضروری است.
از جمله سیاست‌های اتخاذ شده در حفظ امنیت غذایی و نگهداری محصولات کشاورزی تولید شده و مواد غذایی حاصل از آن‌ها، استفاده از روش‌های شیمیایی و فیزیکی برای از بین بردن آفات و بیماری‌های ناشی از مواد غذایی می‌باشد که در بسیاری از کشورها انجام می‌گیرد. در روش‌های شیمیایی از مواد نگهدارنده شیمیایی، اسیدی کردن، گازدهی (یا دود دهی با سموم شیمیایی)، نمک زدن و … استفاده می‌شود و در روش‌های فیزیکی از خشک کردن، تغییر دما و پرتودهی.
پرتودهی مواد غذایی فرآیندی است که در آن از پرتوهای گاما پرانرژی، پرتوهای الکترونی یا اشعه ایکس برای از بین بردن میکروارگانیسم‌ها و عوامل بیماری‌زا که می‌توانند باعث بیماری‌های منتقله از غذا شوند و همچنین برای جلوگیری از فساد یا تجزیه غذا و تاخیر در جوانه زدن و رسیدن محصولات کشاورزی استفاده می‌شود.
روش پرتودهی محصولات کشاورزی دارای مزایایی مانند افزایش ایمنی مواد غذایی، افزایش ماندگاری، استفاده سریع از محصولات بلافاصله بعد از پرتودهی، عدم استفاده از نگهدارنده های شیمیایی، عدم تغییر در رنگ و مزه محصولات و مواد غذایی، کنترل آفات کشاورزی، تأخیر در رسیدن محصولات، کاهش آلودگی محیط زیست و عدم رادیواکتیو شدن محصولات پرتودهی شده در مقایسه با روش‌های شیمیایی است. در حال حاضر به دلیل افزایش جمعیت و نیاز به تأمین امنیت غذایی آن‌ها، تقاضای برای غذاهای پرتودهی شده افزایش یافته است. ازاین‌رو نزدیک به 500 مرکز پرتودهی مواد غذایی در دنیا احداث شده و در حال فعالت هستند.
کشور چین به عنوان بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین کشور در قاره آسیا، روزانه نزدیک به 3 میلیون تن مواد غذایی مصرف می‌کند. ازاین‌رو تقریباً یک سوم غذاهای پرتودهی شده جهان که شامل سبزیجات و صیفی‌جات و محصولات گوشتی هستند، در چین تولید و مصرف می‌شود. با توجه به این حجم بالای مصرف مواد غذایی، بیش از 120 مرکز پرتودهی گاما در این کشور وجود دارد.
در مقابل ایران با جمعیت حدود 85 میلیون نفر، دارای مجموع 5 مرکز پرتودهی فعال می‌باشد که 4 مرکز آن ثابت بوده و در 4 استان تهران، آذربایجان شرفی، یزد و چهارمحال و بختیاری قرار دارد و یک سامانه از نوع خود حفاظ گاما که در آذربایجان شرقی واقع شده است. میزان بازدهی این 5 مرکز برای پرتودهی مواد غذایی مابین 10 تا 50 هزار تن می‌باشد که در مقابل میزان تولید سالانه کشور که بین 120 تا 130 میلیون تن است، بسیار ناچیز می‌باشد. ازاین‌رو سازمان انرژی اتمی (شرکت توسعه کاربرد پرتوها) به منظور توسعه سامانه‌های پرتودهی در سراسر کشور در سال ۱۴۰۱ تصمیم به گسترش این مراکز نموده است که در فاز اول حجم پرتودهی محصولات کشاورزی به ۱۵۰ هزار تن و در فاز دوم به بیش از یک میلیون تن خواهد رسید.
نویسنده : رعنا باقری
