موزه هنر ایران در عمارت بسیار زیبا و قدیمی مرمر تأسیس شده است. ساختمان مرمر به دست معماران و استادکاران برجسته ایرانی با سنگهای سبز رنگِ مرمرینِ منقوش به گل‌وبته، نقوش گیاهی و جانوری در مرکز تهران بنا گردید. عمارت موزه هنر باغ زیبایی با مساحت سه و نیم هکتار و زیربنای2870 مترمربع احداث شد. کار ساخت آن از سال 1304 آغاز و بیش از یک دهه ادامه یافت.
نمای بیرونی بنا با سنگتراشیهای زیبا یادآور هنر هخامنشی است. در معماری عمارت، سبکهای مختلف اعم از ایرانی و غیره قابل مشاهده است. لئون تادوسیان معماری عمارت را به عهده داشت و یک نقشه کش به نام بوریس به همراه استاد حاج اکبر کاچار معمار، او را همراهی می کرد. تزیینات گوناگونی از هنر ایرانی همچون کاشیکاری، سنگتراشی، آینه کاری، خاتم کاری در این بنا قابل مشاهده است. هنرمندان برجسته ای مانند استاد حسین کاشی تراش اصفهانی، محمد صنیع خاتم، حسین عبدالباقی کاشانی و جمعی از استادکاران ممتاز کشور در ساخت این بنا اهتمام داشته اند. استخوانبندی و سفت کاری عمارت تا سال 1313 پایان یافته بود و هنرمندان مختلف هر کدام بخشی از بنا را با هنر دست خود مزین نمودند. این بنا در 30 خرداد 1357 با شماره1606 به ثبت ملی رسید.
موزه در دو طبقه با تالارهای متعدد گزیدهای از تاریخ هنر ایران در اعصار مختلف را نشان می دهد. در طبقه همکف سه تالار نخست به معرفی آثار ایرانیِ پیش از تاریخ تا سده های اولیه اسلامی همانند سفالینه‌های منقوش، ابزار زندگی و ظروف پرداخته است. در تالاری دیگر، گزیدهای از آثار فاخر هنر ایرانی، اسلامی در رشته های گوناگون دیدنی است. برای ورود به تالارهای طبقه فوقانی، از یک سرسرا گذر خواهد شد که مملو از تزیینات چشمگیر و خیره کننده است. در طبقه بالا تالارهایی با نمایش نقاشی و نگارگری ایرانی، هنر بافته، خوشنویسی و کتاب آرائی، با آثاری ممتاز قرار دارد.
تالار ورودی یا سرسرا، مجموعه ای کم نظیر از تزیینات داخلی بنا را به نمایش می گذارد. دیوارها تا ارتفاع یک متر از سنگ مرمر زرد متمایل به نارنجی و سقف دارای گچبری و رنگآمیزی با ته رنگ سبز است. پلکان مرمری با سنگتراشی و نقش بندی برجسته، برگرفته از هنر هخامنشی و ساسانی و آراسته به نقوش گل وبته با شاخ و برگ گیاهان است. در بالای سرسرا، تاق گنبدی شکلی قرار دارد که طرح آن الهام گرفته از گنبد مسجد شیخ لطف الله و اثر هنرمندانی چون استاد حسین لرزاده، حسین کاشی تراش، اسماعیل خاک نگارمقدم، ابراهیم کاظم پور است و همراه با تزیینات مقرنس گچی، کاشیکاری هفت رنگ ِ‌حاج محمود اَرش نگار و طرحهای استاد حسین بهزاد، تذهیب و منقوش شده است. در گلوگاه گنبد مشبکهای منقوش و خیره کننده ای نور را به فضای داخلی بنا پیوند می دهد. دیوارهای شمالی و جنوبی سرسرا مزیّن به تابلوهایی از هنرمند آلمانی آلبرت هونمان با مضامینی از خطوط راه آهن و بندر- به احتمال زیاد مربوط به ایستگاه راه آهن پل ورسک و بندر نفت خیز خارک _ و تابلوی دیگری از عمارت تخت جمشید و کاخ آپادانا است. علاوه براین بر دیواره غربی و شرقی، دو نگاره روایی همراه با تذهیب اثر حسین طاهرزاده بهزاد در ارتفاع شش متری دیده می شود. در کنج سرسرا مقرنسهای گچی به شکل آویزهای قندیل مانند با نقوش گیاهی زیبایی جلوه گری می کند. درهای ورودی هر تالار با تأثیرپذیری از هنر ساسانی شامل نقوش روایی، شکارگاه،گیاهی و حیوانات اسطوره ای اثر استاد سیّدعلی و استاد نوروز منبّت شده است. مسیر گردش در موزه از سمت راست طبقه همکف با تالارهای گذر تاریخ آغاز می شود،که چهار تالار در همکف و نه تالار در طبقه بالا را در بر می گیرد.
مراحل آماده سازی موزه هنر ایران
