«قانلی مسجد» یکی از مساجد تاریخی تبریز است که در محله چرنداب تبریز با قدمتی چهارصد ساله با وجود همه ناملایمتی‌ها، همچنان پابرجاست و روزانه میزبان نمازگزارن به وقت نماز و برنامه های جانبی بخصوص برای بانوان محله است. اما همانطور که از ظاهر و نمای بیرونی مسجد هم مشخص است؛ دیوارها و ستون های اصلی مسجد دچار خمیدگی و نشست شده و حال عمومی این بنای تاریخی خوب نیست.
گفتگو: مریم چرخ انداز / عکس: فریبا اسدی
قانلی مسجد یادگاری از دوران صفویه
برای پیگیری وضعیت مرمت مسجد به دیدار امام جماعت این مسجد تاریخی می‌رویم و گفتگوی کوتاهی با حاج آقا نستوهی انجام می‌دهیم.
امام جماعت مسجد قانلی تبریز در ابتدای سخنانش به ارزش تاریخی این مسجد اشاره می‌کند و می‌گوید: «مسجد قانلی از مساجد دارای قدمت تبریز است و همانطوری که بسیاری از مساجد تبریز در دوران صفویه ساخته شدند این مسجد نیز یکی از این مسجدهای تاریخی همین دوره است.»
مرمت مسجد قانلی در دستورکار میراث فرهنگی
او در مورد ضرورت مرمت مسجد و حفظ بنای تاریخی آن ادامه می‌دهد: «متاسفانه این مسجد تا همین اواخر مغفول واقع شده بود. حتی تا مدتی پیش امام جماعت هم نداشت. بعد از اینکه به عنوان امام جماعت این مسجد انتخاب شدم، متوجه شدم مسجد قانلی با وجود ثبت در آثار ملی بازسازی و مرمت نشده است. البته در سال‌های قبل با همراهی خیرین محله قسمت هایی از مسجد بازسازی شده اما همین بازسازی نیز از نظر کارشناسان میراث فرهنگی غیراصولی بوده و موجب آسیب به بافت تاریخی این مسجد شده است.»
حاج آقا نستوهی با مشاهده وضعیت مسجد، خود پیگیر مرمت و بازسازی مسجد از اداره میراث فرهنگی می‌شود و درباره نتیجه این پیگیری‌ها می‌گوید: «با رایزنی‌هایی که با میراث فرهنگی داشتیم، آقای حمزه زاده برای بازدید از مسجد تشریف آوردند و از نزدیک در جریان وضعیت مسجد قرار گرفتند. بعد از این بازدید پروژه بازسازی این مسجد تاریخی در دستور کار میراث فرهنگی قرار گرفت و بودجه ای هم برای مرمت مسجد قانلی اختصاص یافت. طبق آخرین صحبتی که با آقای حمزه زاده داشتم پیمانکار پروژه نیز مشخص شده و قرار است به زودی مرمت مسجد را شروع کنند.»
غضب میراث فرهنگی بعد از مرمت خودجوش اهالی
امام جماعت جوان مسجد قانلی با اشاره به اینکه در سال های گذشته خیرین با دیدن وضعیت مسجد در داخل مسجد بازسازی هایی انجام داده‌اند، ادامه می‌دهد: «بعد از اینکه اهالی محل و خیرین به طور خودجوش اقدام به بازسازی مسجد کرده و با آجرهای سه سانت دیوار کشی کرده‌اند، با توجه به اینکه این بازسازی بدون نظارت میراث فرهنگی انجام شده بود در نتیجه مرمت این مسجد مورد غضب میراث فرهنگی قرار گرفت و اعلام کردند با توجه به بازسازی انجام شده، دیگر نمی توانند کاری برای بازسازی و مرمت انجام دهند.»
وی در مورد قسمت هایی که نیاز مبرم به مرمت دارد، می‌گوید:« قسمتی از ستون های مسجد، دچار نشست شدید شده که شاید از داخل مسجد مشخص نباشد اما وقتی از نمای بیرونی نگاه کنید کاملا متوجه کج شدن ستون‌ها و خمیدگی قسمتی از دیوارها خواهید شد. قسمت هایی از دیوارها هم به دلیل نشتی آب باران، ترک برداشته و احتمال تخریب وجود دارد.»
بنای تاریخی مسجد زنانه کوچک مقابل قانلی مچید که به فراموشی سپرده شده است
وجه تسمیه این مسجد تاریخی
درباره وجه تسمیه قانلی مسجد يا با معنی تحت الفظی «مسجد خونی»، سه حکایت متفاوت مطرح است:
اين طور شنيده شده كه روزی در دهه محرم سال 1295 هجری قمری وقتی مظفرالدين ميرزا برای ديدن عزاداری به اين مسجد مي‌رود، به‌دليل اينكه دسته عزاداری محله كوچه باغ با بيل و كلنگ در روز سوم امام به مسجد آمده بودند، بر سر اين نمايش در بازار اختلاف پيش مي‌آيد و در ميان ازدحام و شلوغي مردم عزادار فردی كشته و خوني در مسجد ريخته مي‌شود كه به نام مسجد خونی معروف مي‌شود، نام اين مسجد قبلاً «چرنداب» بود.
حسين خواه، ريش سفيد محل اعتقاد دارد كه در هنگام ساخت مسجد پس از زلزله بر اثر اختلاف بين بنا و معمار و يك كارگر، در اثر پرتاب پاره آجری به سوی كارگر، وی زخمي مي‌شود و بعد از چندی كشته مي‌شود و نام مسجد قانلی مسجد لقب مي‌گيرد.
عقيده سوم بر اين است كه در روزگار تسلط عثمانيان بر تبريز كه محله چرنداب اردوگاه سربازان عثماني بود در اين مسجد بر اثر اختلاف شيعه و سنی يك نفر كشته مي‌شود كه نام مسجد چرنداب به مسجد خونی تبديل می‌شود.
2 پاسخ