با استناد بر مستندات و اطلاعات موجود؛ صفی الدین ابوالفتح اسحاق اردبیلی، صوفی و عابد شهیر در سال ۶۵۰ هجری قمری در روستای کلخوران اردبیل چشم به جهان گشوده و از عنفوان جوانی پا در مسیر روشن پارسایی نهاده و از برکات و ثمرات پاکیزگی جسمانی و ریاضت روحانی بهره‌ها جسته است.
نیاکان او در اردبیل به کشت و زرع مشغول بوده‌اند و صفی‌الدین جوان در این سرزمین پربار و گهرخیز رشد یافته و به تناسب روحیات لطیف و برای دریافت‌های روحانی به خلوت گزینی علاقه داشته و گاه در دامان سبلان گوشه عزلت اختیار می‌کرده و گاه به سیر و سفر در نواحی مختلف ایران از جمله شیراز و گیلان می‌پرداخته و از مکتب و محضر بزرگان و پیشگامان دین و تقیه روزگار خویش، توشه‌ها برداشته است و اوج تاثیرپذیری وی از تعلیمات دینی، به دوران شاگردی‌اش در حضور شیخ زاهد گیلانی باز می‌گردد.
بنا بر روایت تاریخ؛ شیخ صفی عابد و متقی به واسطه طبع ظریف و ضمیر روشن، زبان به سرودن شعر می‌گشوده و از او اشعار یا به اصطلاح فهلویات (دوبیتی‌هایی سروده شده با گویش‌های کهن) به یادگار مانده که گویای روح متعالی و عزت نفس اوست؛ در نهایت صفی الدین بعد از کسب مدارج معرفت و مراحل حکمت به زادگاه خود اردبیل بازگشته و سلسله صفویه را بنیان نهاد و این اقدام سیاسی، اجتماعی و فرهنگی او در سرنوشت ایران تاثیر بسزایی داشته است.
سلسله جنبان دوره صفویان که خانقاه او مامن و ملجا فقرا و ضعفا بوده و خود نیز به خاطر موانست عمیق با قرآن و برائت از منکرات و گناهان، دامن از غبار خبط و خطا آراسته و پاک می‌داشته است، سرانجام در هشتاد و پنج سالگی در ۷۳۵ قمری، دنیا را به مقصد عقبی ترک گفته و پیکر محترمش در زاویه عبادتگاه یا خانقاه خویش در اردبیل به خاک سپرده شده است. محلی که امروز تحت عنوان مجموعه تاریخی و جهانی شیخ صفی از مقاصد اصلی گردشگران و مسافران داخلی و خارجی استان اردبیل است.
نامگذاری چهار مرداد به نام شیخ صفی
در هشتصد و بیست و پنجمین جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی کشور، روز چهارم مرداد سالروز استقرار سلسله صفویه، در تقویم رسمی کشور به نام روز بزرگداشت شیخ صفی الدین اردبیل نام گذاری شد و اکنون چند سال است که به بهانه همین مناسبت مهم، روز و هفته اردبیل با اجرای برنامه‌های مختلف فرهنگی، هنری و ادبی گرامی داشته می‌شود و نخبگان و نوابغ علمی، و ادبی استان معرفی و تجلیل می‌شوند.
تاثیرات سیاسی و دینی سلسله صفویه در یکپارچگی ایران
هر چند برنامه‌های هفته اردبیل و روز شیخ صفی نشان از اراده محکم متولیان و مدیران امر برای پاسداشت چهارم مردادماه و وجه تسمیه آن دارد و فرمانداری‌های دوازده شهرستان استان نیز آئین‌های مشابهی به فراخور موضوع و مناسبت، تهیه کرده‌اند، اما در این خصوص نباید فقط به برگزاری برنامه‌های یاد شده اکتفا کرد، بلکه باید در کنار آن آئین های رنگارنگ و تکریم و تجلیل نخبگان و معرفی ظرفیت‌های سرمایه گذاری استان، از دو حقیقت تاریخی مهم که در پس پرده این اتفاقات از نظرها دور می‌مانند، پرده برداشت و ارزش و اهمیت ملی آن را جار زد.
یکی از این حقایق مهم تاریخی، تاثیر صفویان در ایجاد وحدت و یکپارچگی سیاسی و اجتماعی در ایران آن روزگار است که به گواهی تاریخ، صفویان توانستند بعد از حدود ۹ قرن از نابودی پادشاهی ساسانی، ایرانی متحد و منسجم را تشکیل دهند، در حالی که قبل از صفویان چندین پادشاهی ایرانی نظیر طاهریان، صفاریان، سامانیان، غوریان، زیاریان، بوییان، سربداران و مظفریان روی کار آمده بودند، اما هیچ‌یک برای تحت پوشش سیاسی قرار دادن تمام نواحی جغرافیایی ایران توفیقی نداشتند.
صفویان با گسترش اقتدار و درایت سیاسی خویش، چنان سبب تحکیم وحدت قبایل و اقوام مختلف شده بودند که ایران در سطح منطقه و بین الملل اهمیتی تازه و زیاد یافت، به نحوی که بیم برخی کشورها از اقتدار و انسجام سیاسی و منطقه ای ایران، سبب رشک و دشمنی آنها علیه کشورمان شد که نمونه آن، بدگمانی هراس سلسله عثمانی ازصفویه و وقوع نبرد چالدران بود.
مقوله دیگری که لازم است در کنار برنامه‌های تدارک دیده شده برای هفته استان اردبیل احیا و تبیین شود، نقش سلسه صفویه در ترویج تشیع در ایران است به طوری که گسترش آن موجب نزدیکی قلوب و تحکیم اتحاد ملی مبتنی بر دین و شریعت در سراسر کشور شد و بر کسی پوشیده نیست که وحدت برآمده از تقید و شریعت دینی تا چه اندازه توانسته است در قوام و دوام حاکمیت و اقتدار سیاسی و نظامی میهن مهم و موثر باشد.
این تهییج عقیدتی و حماسی ملت در برابر یورش لشکر بیگانه به حدی مهم بود که به گواهی تاریخ در نبرد چالدران بین دولت عثمانی و ایران که در اول شهریور ۸۹۳ خورشیدی روی داد، با وجود اینکه لشکر سلطان سلیم عثمانی بر سپاهیان ایران غلبه کرد و شرح دلایل آن در این مقال و مجال نمی‌گنجد، دشمن نتوانست به تجزیه کشور اقدام کند و غرور ملی برخاسته از دین و شریعت اجازه نداد حکومت ۲۰۰ ساله صفوی که بعد از انحلال ساسانیان برای نخستین بار عامل یکپارچگی ایران شده بود، از هم بپاشد.
چنانچه ملاحظه می‌شود، اگر این دو رکن مهم تاثیر صفویان در قوام و دوام ایران زمین در ورای برنامه‌های گرامیداشت شیخ صفی و روز و هفته استان اردبیل کمرنگ شود، تماشاگران و استقبال کنندگان، غرق در رنگ و بوی آئین‌های متعدد خواهند بود و گردانندگان و متولیان برنامه ها ره به مقصد نخواهند برد، بنابراین نه تنها لازم است تاریخ درخشان صفویان و تاثیرپذیری کشورمان از وحدت آفرینی سیاسی و شیعی آنان به فرزندان و نونهالان استان اردبیل بازگو شود، بلکه این هدیه و آورده مهم تاریخی و سیاسی دوره صفویه باید در سطح کشور تبیین و تشریح شود تا حق اردبیل در این رابطه به شایستگی ادا شود.
البته در این خصوص نباید از یک نکته دیگر نیز غفلت کرد و آن، تمرکززدایی از اردبیل و توجه به شهرستان‌های این استان است تا نقش مهم عشایر و ایلات و اهالی مغان و اطراف و اکناف اردبیل در پیروزی‌های نظامی صفویان و وحدت آفرینی سیاسی و شیعی آنان ملاحظه شود.
بدیهی است که اگر سهم شهرستان‌های استان در گرامیداشت هفته و روز اردبیل به معنی تام و تمام آن مد نظر باشد، برنامه‌های این مناسبت خطیر با شور و حال خاص و مشارکت بالای تمام شخصیت‌های ملی، مدنی، علمی، فرهنگی و ادبی استان برگزار خواهد شد و سال به سال بر این شکوه، عزت و افتخار ملی که در گستره کشور نشان داده می‌شود، افزوده خواهد شد.
