مردمان گذشته از روی تجربه دریافته بودند با کشیدن بارو به دور شهر و یا محل زندگی، میتوان در مقابل تجاوز بیگانگان ایستادگی کرد. پیشینه تاریخی و موقعیت جغرافیایی خاص قرارگیری در مسیر جاده ابریشم تبریز باعث بوجود آمدن دروازه هایی برای حفظ امنیت، کنترل ورود و خروج شهر و جلوگیری از ورود بیگانگان و جاسوسان در این شهر شد. در گذشته هایی نه چندان دور، زمانی که شهربانی تبریز پشت تیمچه کره‌نی‌خانه، یکی از تیمچه‌های معروف بازار بزرگ تبریز قرار داشت، این دروازه‌ها با صدای کره‌نی بسته می‌شد و نوای کره‌نی در هنگام اذان صبح آن‌ها را باز می‌کرد.
در حال حاضر، به دلیل رشد و توسعه حریم شهری و ساخت و سازهای صورت گرفته به‌‌جز چند مورد مانند «درب خیابان» و «درب باغمیشه» اثری از دروازه‌های شهر باقی نمانده است. ولی خوشبختانه در سال‌های اخیر به منظور حفظ و احیای آثار و نمادهای تاریخی و بافت سنتی شهر اقدام‌هایی برای بازسازی این دروازه‌ها از جمله دروازه نوبر، گجیل و … در حال انجام است. در حال حاضر شهر تبریز سه ورودی یا دروازه دارد که عبارتند از: دروازه تهران- تبریز، دروازه مراغه-تبریز و دروازه مرند- تبریز.
• دروازه های هشت گانه تبریز
طبق اسناد تاریخی، در دوران حکومت کریم خان زند و پس از زلزله مهیب تبریز، هشت دروازه توسط حاکمان تبریز “خاندان دنبلی” و با حمایت تجار و مردم به صورت نمادی از هشت بهشت در اطراف شهر ساخته شدند. این هشت دروازه به جز “دروازه استانبول” به نام یکی از محله‌ها نامگذاری شدند.
شکل تمامی دروازه های تبریز از یک اصول ثابت پیروی میکرده است و متشکل از دو پایه سنگی بوده اند که نیم طاق سنگی بر روی آن سوار بوده و بر پیشانی آن لوح مرمرین حاوی اشعار منقور حاکی از جریان بازسازی دوباره شهر تبریز توسط نجفقلی خان دنبلی پس از زلزله ۱۱۹۳قمری قرار داشته است. در طرفین پایه های سنگی دو قطعه سنگ با تصاویر شیری که با زنجیری به پای سروی بسته شده است، قرار میگرفته و بر روی رویه بیرونی درب چوبی دروازه، ورقه فولادی میخ میشده است. دروازه ها دارای دو مناره کاشیکاری شده به رنگ فیروزه ای بودند.
1. خیاوان قاپی‌سی (درب خیابان): این درب که آن را “دمیر قاپی” به معنی درب آهنی نیز میخوانند، در مسیر عراق عجم (استان مرکزی) و اصفهان به سمت شرق در محله‌ای به همین نام واقع بوده و وجه تسمیه نام آن احداث نخستین خیابان شهر بوده که از داخل این محله عبور می‌کرد.
2. باغمیشه قاپی‌سی (درب باغمیشه): درب باغمیشه یا درب اعلی که در حال حاضر قسمتی از طاق دروازه و یک لنگه از آن باقی مانده است، در امتداد بازار کفاشان و کوچه حرمخانه و پشت عمارت عالی قاپوی سابق (استانداری فعلی) قرار دارد . قبلاً این بازارچه مسقف بوده ولی به علت عدم دقت، طاق‌های آن فرو ریخته و اکنون به گذر تبدیل شده است.
3. سرخاب قاپی‌سی (درب سرخاب): این درب در جوار کوه سرخاب و محله‌ای به همین نام قرار داشت.
4. نوبر قاپی‌سی (درب نوبر): این درب در سمت جنوبی شهر واقع بوده و در سال ۴۰۰ هجری در محدوده حمام نوبر ساخته شده بود. در سال‌های گذشته نمادی از درب نوبر در ورودی خیابان تربیت بازسازی شده است.
5. گجیل قاپی‌سی (درب گجیل): گجیل قاپی‌سی با نام درب «سرد» یا «سردرود» به سمت غرب قرار داشت. این دروازه با برج‌ها و طاق‌های بلند در یکی از مناطق پرتردد شهر قرار داشته و در حال حاضر نیز موقعیت قبلی خود را به لحاظ رفت و آمد حفظ کرده است.
6. ایستامبول قاپی‌سی (درب استانبول): این دروازه در سمت شمال غرب و در مسیر عبور کاروان‌های تبریز – استانبول قرار داشته و به دلیل قرارگیری در این مسیر و وقوع نبردهای متعدد مشروطه‌خواهان با نیروهای سلطنتی مهمترین دروازه شهر محسوب می‌شد.
7. دوه‌چی قاپی‌سی (درب شتربان): این دروازه در سمت شمال و در حومه کوه سرخاب و محله‌ای به همین نام قرار داشت. وجه تسمیهی نام این محله و دروازه استفاده از شتر (در زبان ترکی دوه) برای حمل و نقل کالا توسط اهالی این محله است که اغلب به بازرگانی و تجارت مشغول بوده‌اند.
8. قالاقاپیسی (درب مهادمهین) (درب میارمیار): یکی از دروازه های هشتگانه تبریز به درب مهادمهین یا قالاقاپوسی معروف بوده است که در ابتدای ورودی به محلهی میارمیار از جانب مغازه های سنگی (داش ماغازالار) و کوی بارون آواک و اهراب قرار داشته است. متاسفانه در فرآیند احداث خیابان شریعتی شمالی، این درب و یک کلیسای تاریخی ویران شده است ولی مکان آن در ورودی محله میارمیار از ضلع شمال شرقی چهارراه شریعتی مشخص است.
