حسینیه مجتهد دلجو مربوط به دوره قاجار است و در اردبیل و در یکی از محلات قدیمی ششگانه اردبیل به نام کوچه طوی قرار گرفته است.
این بنا در زمان مظفرالدین شاه قاجار و توسط آقامیرزا محسن مجتهد واقف و فرزند آقامیرزا عبدا… (از تجار بزرگ شهر خود) به علت علاقه شدید حاج میرزا به امام حسین (ع) ساخته شده که یکی از بناهای شاخص تاریخی واقع در شهر اردبیل است و از آن به دلیل قدمت تاریخی به عنوان قدیمی‌ترین حسینیه های احداث شده شمال غرب کشور یاد میشود.
حسینیه مجتهد از ویژگی‌های منحصر به فردی برخوردار بوده و با تقارن کم‌نظیری احداث شده چنان که از جمله اعجاز معماری استان اردبیل و شمال غرب کشور محسوب میشود و در گذشته محل تحولات و حوادث فرهنگی، تاریخی، اجتماعی و سیاسی نیز بوده است.
معماری حسینیه مجتهد به سبک سنتی دوره قاجار و خانه های تاریخی اردبیل است خاستگاه تعزیه درمعماری حسینیه با صحن مستطیلی با طاق نماهای دوطبقه دور صحن محقق میشود و هندسه صحن قابلیت اجرای نمایشهای مختلف ازقبیل شبیه خوانی خندق و گودال قتلگاه را فراهم می آورد.
ساختمان اصلی بنا در زمینی به ابعاد ۶۰ در ۳۰ متر احداث شده و حیاط آن با ابعاد ۳۰ در ۴۰ متر در بخش‌های شرقی و جنوبی و غربی به وسیله طاق‌نماهای دو طبقه به عرض تقریبی دو متر و طول سه متر محصور شده است.
این بنا با سه باب ارسی ۳، ۶ و ۷ دهنه با طرح‌های اسلیمی تزئین شده و مزین به آیات قرآنی بر شیشه‌های رنگی، انسان را مبهوت خود می‌کند.
درب اصلی ورودی حسینیه بعد از گذر از یک هشتی به ابعاد ۳/۴۰*۳/۶۰ متر به حیاط بزرگ به ابعاد ۳۸*۲۷ متر که دورتادور آن طاق نماهایی بسیار زیبا و کم نظیری که در دو طبقه تشکیل میدهد متصل میگردد.
قوس طاق نماها به بصورت کلیل آذری ساخته شده که طبقه دوم آن توسط طاق نماهای کوچکتر به یک دیگر ارتباط پیدا میکنند.
در هنگام اجرای مراسم مختلف مانند مراسم سوگواری سالار شهیدان امام حسین (ع) و مراسم شبیه گردانی و روضه خوانی که در حیاط حسینه اجرا میشد بانوان در طبقه دوم و آقایان در طبقه اول این طاق نماها به تماشای مراسم می پرداختند.
بعد از گذر از حیاط بزرگ حسینیه توسط دهلیزی به تالار بسیار زیبای حسینیه وارد می شویم تالار فضایی است به ابعاد ۴/۵۰*۱۱/۶۰ که از سمت جنوب توسط سه پنجره ارسی به حیاط بزرگ ارتباط پیدا می کند، ضلع شرقی تالار نیز توسط یک پنجره ارسی زیبا دیگر به تالار کوچکتری راه پیدا می کند.
از ویژگی های فنی این پنجره وجود وزنه هایی در داخل پایه های چوبی آن می باشد که حرکت عمودی قابهای پنجره را در هر حالتی ثابت نگه میدارد بدون اینکه نیاز به بست داشته باشد، تمام پنجره های تالار نیز با نقاشی های زیبا تزئین یافته است.
آیینه‌کاری نوعی تزئین داخلی است که هنرمندان این رشته با استفاده از آیینه و برش آن به اشکال متنوع هندسی و گل و بته‌های مختلف و چسباندن قطعه‌های کوچک در کنار هم، فضایی درخشان و زیبا در بناها می‌آفریند؛ به این ترتیب، از بازتاب نور در قطعات بی‌شمار آیینه، تشعشع، درخشش و زیبایی ایجاد میشود.
در طرفین تالار اتاقهایی واقع شده است که در مجموع ارتباط موزون و شایسته ای را با همدیگر برقرار می سازند، طبقه دوم ساختمان نیز در طرفین تالار ادامه پیدا می کند اما طبقه دوم تالار به صورت دو بام می باشد.
قسمت شرقی طبقه دوم با تغییراتی مسکن فعلی وارث آقامیرزا محسن مجتهد می باشد. قسمت غربی آن نیز دارای یک اتاق بزرگ و دو اتاق کوچک تر می باشد.
این اثر در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۷۶ با شمارهٔ ثبت ۱۸۸۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
به گفته دلجو همه‌ساله در این حسینیه مراسم طشت گذاری محله سرچشمه انجام می‌شده و از اول ماه محرم تا ۲۸ صفر نیز مراسمات عزاداری و شبیه خوانی برگزار می شد.
با وجود اینکه در وضعیت فعلی مرمت بخش های مختلف بنا در حال انجام است اما عشق و ارادت به سرور و سالار شهیدان موجب شده تا همه ساله مراسم طشت گذاری حتی به صورت محدود برگزار شده و این آیین با قدمت ۶۰۰ ساله در قدیمی ترین حسینیه اردبیل اجرا می شود.
دیدشهر
