گورستان تاریخی در روستای شادآباد، قدمتی به بلندای تاریخ دارد که از صدر اسلام تا دوره صفوی، آرامگاه بسیاری را در دل خود جای داده که نیازمند حفظ و مرمت سنگ‌های قبور است.
آناهیتا رحیمی / به گزارش صاحب دیوان به نقل از خبرگزاری مهر، روستای شادآباد مشایخ یکی از روستاهایی است که در جنوب غربی تبریز واقع شده است؛ روستایی که در دوره‌هایی از تاریخ، محل زندگی برخی از بزرگان و مشاهیر تاریخ بوده است.
حالا صحبت از یک گورستان تاریخی است که از صدر اسلام تا دوره صفوی، آرامگاه بسیاری از بزرگان و مشاهیر را در دل خود جای داده است و شاید یکی از نقاط اعجاب برانگیز بودن این گورستان، قدمت تاریخی آن است که از دیرباز به دلیل وجود سنگ‌های شیر، قوچ، صندوقی و گهواره‌ای شکلی که دارد مورد توجه عام و خاص قرار گرفته است.
اما اگر این روزها سراغی از این گورستان تاریخی در روستای شادآباد مشایخ بگیریم حال و روز خوبی ندارد و متأسفانه طی سال‌های اخیر سنگ‌های قبور در این گورستان بر اثر ناآگاهی و سودجویی افراد، مورد تخریب قرار گرفته و حتی در حال حاضر، محل دقیق آرامگاه برخی از عرفا و صوفیان به دلیل از بین رفتن سنگ‌های قبور مشخص نیست.
گورستانی تاریخی که چشم امید به حفظ و مرمت سنگ‌های قبوری دوخته است که یادی از هزاران سال گذشته را در دل زنده می‌کند؛ گورستانی که اگر بیش از اندازه مورد توجه مسئولان قرار بگیرد می‌تواند به یکی از جاذبه‌های گردشگری بکر در استان آذربایجان شرقی تبدیل شود.
حصارکشی و نصب دوربین‌های مدار بسته
این موضوع وقتی با مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی مطرح شد به خبرنگار مهر گفت: حصارکشی و نصب دوربین‌های مدار بسته در گورستان تاریخی روستای شادباد انجام گرفته که در نتیجه این اقدامات، تخریب سنگ قبور تا ۸۰ درصد کاهش یافته است.
احمد حمزه زاده ادامه داد: در برخی از مواقع تخریب سنگ‌ها در این آرامستان به چشم می‌خورد که با بررسی‌های انجام گرفته در پی آن هستیم تا به یک مکان امن انتقال داده شوند.
وی با اشاره به قدمت تاریخی این آرامستان و تعداد بسیار سنگ قبور افزود: اولویت ما حفاظت از این گورستان تاریخی است و باید گفت بسیاری از تخریب‌ها در این آرامستان طی سال‌های گذشته رخ داده است اما با حصارکشی و نصب دوربین‌های مدار بسته تا حدودی از این گونه اقدامات جلوگیری شده است.
حصارکشی و نصب دوربین‌های مدار بسته در گورستان تاریخی روستای شادباد انجام گرفته و در نتیجه این اقدامات، تخریب سنگ قبور تا ۸۰ درصد کاهش یافته است
حمزه زاده به وجود گشت‌های نیروی انتظامی و کاهش تخلفات صورت گرفته اشاره کرده و گفت: برنامه‌ریزی‌هایی در رابطه با این آرامستان در دستور کار است که با سنجش موارد لازم به مرور زمان انجام خواهد گرفت.
الواح قبور متعلق به قرن هفتم و هشتم هجری است
در این رابطه یک پژوهشگر تاریخ به خبرنگار مهر گفت: موضوعات قدیمی مستلزم پژوهش‌های مستقل جدید است و درد بزرگی است که علیرغم غنی بودن تاریخ آذربایجان که واقعاً مستعد پژوهش است؛ اما تاکنون هیچ پژوهشکده و حتی بودجه و دانشگاهی برای انجام این پژوهش‌های مستقل و جدید تخصیص نیافته است.
کریم میمنت نژاد ادامه داد: واژه یابی‌ها در تغییر اسامی اماکن در این دیار اکثراً بدون پشتوانه پژوهشی و سطحی انجام یافته و همین موجب شده است تا مسیر تاریخ برای پژوهشگران آینده میسر نباشد.
وی افزود: اهالی تبریز و خود روستاییان، نام این روستا را «پینه شالوار» می‌نامند؛ در وقف‌نامه ربع رشیدی متعلق به قرن هشتم، و کتاب روضات الجنان و جنات الجنان حافظ حسین کربلایی نام این روستا «شادباد» و در برخی از الواح قبور متعلق به قرن هفت و هشت هجری موجود در گورستان شادباد مشایخ، «شادآباد» قید گردیده است.
این پژوهشگر در ادامه گفت: اما محقق ارجمند مرحوم کارنگ در کتاب خود به نقل از غیاث‌الدین خواندمیر، مؤلف تاریخ حبیب السیر، سه قرن بعد، نام این قریه را «پیران شروان» درج کرده‌است شادباد روستایی در جنوب شرقی تبریز و هم‌چنین نزدیک‌ترین روستای وصل شده به تبریز است که در مسیر لیقوان چایی به سمت تبریز جای گرفته است چرا که آب، مهم‌ترین مسئله حیات در گذشته بوده است.
میمنت نژاد با اشاره به اینکه شادباد متشکل از ۲ روستای علیا و سفلی هست بیان کرد: در دوره‌های ایلخانی مطابق میل حاکمان مغول، اکثر مقبره‌ها در بیرون از شهر قرار داشتند و قبور در فاصله‌های دور دست ساخته می‌شدند.
این پژوهشگر تاریخ توضیح داد: تاکنون هیچ تحقیق و پژوهشی در رابطه با روستای شادآباد انجام نگرفته و واژه مشایخ بیانگر این نکته است که در دوره‌هایی از تاریخ، برخی از بزرگان و مشاهیر در این روستا ساکن بوده و زندگی می‌کردند و اهمیت بسیاری برای آرامستان واقع در روستای شادباد قائل بودند تا جایی که همواره در جوار پیران و مریدان خود دفن می‌شدند و اکنون این گورستان پر از قبور بزرگان و مشاهیری است که در این گورستان به خاک سپرده شده‌اند.
به گفته این پژوهشگر تاریخ، در طول تاریخ شکل مقابر به صورت یک میل سنگی و اغلب به شکل سنگ تراشیده‌ای توپر هشت ضلعی ساخته می‌شد که با نصب این میل بر روی قبور سنگ، نشان از این بود که یکی از بزرگ مردان و مشاهیر تاریخ در این آرامستان به خاک سپرده شده است.
ناآگاهی افراد و اقدام به تخریب سنگ قبورها
میمنت نژاد افزود: مقبره سلطان اویس جلایرپادشاه قدرتمند ایران نیز در این آرامستان واقع شده اما متأسفانه برخی از افراد با این گمان که در درون سنگ‌های صندوقچه‌ای بر روی این مزارها، اشیا قیمتی و یا طلاجات وجود دارد از روی ناآگاهی اقدام به تخریب سنگ قبور در این آرامستان کرده‌اند.
در طول تاریخ شکل مقابر به صورت یک میل سنگی و اغلب به شکل سنگ تراشیده‌ای توپر هشت ضلعی ساخته می‌شد
وی معتقد است: با توجه به اینکه هیچ پژوهشی در رابطه با این آرامستان تاریخی انجام نگرفته فهرستی از افرادی که در این آرامستان مدفون شده‌اند در دست نیست.
میمنت نژاد بیان کرد: خاندان طباطبایی به عنوان تولیت و ارباب زمین‌های کشاورزی روستای شادباد تلقی می‌شدند طوری که مرحوم استاد سیدجمال ترابی طباطبایی به عنوان یک سکه شناس، مؤسس موزه تبریز و پژوهشگر تاریخ بود از جمله بزرگان این دیار بود.
به گفته این پژوهشگر تاریخی با استناد بر گفته‌های سید جمال ترتیب طباطبایی، شاید این آرامستان باقی مانده‌ای از یک دوره شرم پرستی باشد اما چندان با این عقیده موافق نیستم و بنا به قرینه سازی از سایر مقابر بزرگان و مشاهیر تاریخ، می‌توان به این نتیجه رسید که تراشیده‌های نصب شده بر قبورها نمادی از مزارات عرفا بوده و به همین دلیل، موضوع شرم پرستی چندان مطرح نیست.
اکثر قبور در این گورستان تشکیل شده از سنگ قبر افقی صندوقی و یک میل بر سنگ قبر است؛ البته سنگ قبر افقی صندوقی حاوی نقش گل نیلوفر است
وی گفت: اکثر قبور در این گورستان تشکیل شده از سنگ قبر افقی صندوقی و یک میل بر سنگ قبر است؛ البته سنگ قبر افقی صندوقی حاوی نقش گل نیلوفر است.
گورستان شادآباد شاخص‌ترین گورستان آذربایجان شرقی است
مدیر باستان شناسی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان شرقی نیز به خبرنگار مهر گفت: گورستان شادباد مشایخ در زمره گورستان‌های شاخص استان آذربایجان شرقی است که دارای سنگ‌های شیر، قوچ، صندوقی و گهواره‌ای است که قبور شیوخ و بزرگان مختلفی در این گورستان وجود دارد.
حسین اسماعیلی عتیق ادامه داد: از جمله مشهورترین بزرگانی که در این گورستان مدفون شده‌اند بابا احمد را می‌توان نام برد که یکی از عارفان قرن پنجم و ششم هجری است که جدش بابا حسین شادآبادی و بابا نعمت شادآبادی نیز در این گورستان مدفون شده‌اند که متأسفانه محل دقیق قبور آنها مشخص نیست.
وی به وجود آرامگاه شیخ سلطان اویس، پادشاه ایلکانان در این گورستان اشاره کرده و افزود: قبر این پادشاه بنابر وصیت خود در جوار آرامگاه بابا احمد به خاک سپرده شده است که سنگ قبر وی در سال ۱۳۷۲ تخریب شده بود که مرمت گردیده و در موزه قرآن و کتابت نگهداری می‌شود.
از صدر اسلام تا دوره صفوی
به گفته مدیر باستان شناسی استان آذربایجان شرقی، گورستان شادآباد از نظر تاریخی از صدر اسلام تا دوره صفوی وجود داشته است که در حال حاضر نیز تدفین در این گورستان انجام می‌پذیرد.
اسماعیلی بیان کرد: مقابری در این گورستان نیز وجود داشته که متأسفانه در قرن حاضر از بین رفته و تنها محل آنها باقی می‌ماند.
گورستان شادآباد از نظر تاریخی از صدر اسلام تا دوره صفوی وجود داشته است که در حال حاضر نیز تدفین در این گورستان انجام می‌پذیرد.
وی به حصارکشی، نصب دوربین‌های ضد سرقت و مدار بسته در این گورستان توسط اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان شرقی تأکید کرده و افزود: دست یابی به بررسی اینکه قدمت گورستان شادآباد به قبل از اسلام نیز باز می‌گردد نیازمند مطالعات میدانی و حفاری است چرا که بررسی قبور قبل از اسلام تنها از راه حفاری امکان پذیر است.
اسماعیلی در پایان گفت: در دوره اسلامی، سنگ قبور دارای نوشته‌هایی است اما سنگ قبور در دوره‌های قبل از اسلام فاقد نوشته‌هایی بر روی سنگ قبور است.
گورستان تاریخی در روستای شادآباد مشایخ یکی از گورستان‌هایی است که قدمتی به بلندای تاریخ دارد اما اکنون نیازمند رسیدگی و اقدامات مؤثر مسئولین ذی ربط است تا علاوه بر حفظ سنگ‌های قبور در این گورستان تاریخی، به یکی از جاذبه‌های گردشگری بکر در استان آذربایجان شرقی نیز تبدیل گردد.
عکس‌ها از: سعید احمد زاده
