بنایی به یادگار مانده از دوران صفویه با ۵ کاروانسرا
هنگامی که به خوی سفر می‌کنید بازدید از بازار خوی حتما می‌تواند یکی از بهترین گزینه‌ها باشد چرا که این بازار پس از بازارهای تبریز، اصفهان و شیراز از نظر معماری و بزرگی در جایگاه چهارم قرار داشته و وجود مساجد، کاروانسرا و دروازه سنگی جذابیت خاصی به این بازار بخشیده است.
بازار تاریخی خوی، بنایی به یادگار مانده از دوران صفویه با 5 کاروانسرا
یکی از بهترین مسیرها برای ورود به بازار خوی از طریق دروازه سنگی است که در گذشته مردم از این دروازه برای عبور و مرور استفاده می‌کردند و امروز این دروازه در جنوب بازار تاریخی قرار داشته و یادگاری از دوره معماری ایلخانی در این شهرستان است.
به محض ورود به داخل فضای سرپوشیده بازار با جنب و جوشی مردم در حال خرید مواجه می‌شوید که هر کدام برای خرید مایحتاج خود از ادویه‌جات، تخمه و گیاهان دارویی گرفته تا لوازم برقی، فرش و صنایع‌دستی به این بازار آمده‌اند.
هر کدام از سراهای و راسته‌های بازار تاریخی خوی متعلق به صنف خاصی است مثلا راسته زرگرفروشان، آجیل‌فروشان، فرش‌فروشان، مسگران، چرم‌فروشان، زین‌سازی و … در این بازار به روال گذشته وجود دارد که برخی از صنعتگران فعال در این بازار شغل و حرفه پدری خویش را در پیش گرفته و همچنان در بازار فعالیت دارند.
مجموعه بازار تاریخی خوی در هسته مرکزی و بافت تاریخی شهر مابین خیابان‌های طالقانی، امام، انقلاب و شیخ مهدی در ضلع شرقی شهر واقع شده، قدمت این بنا صفوی بوده ولی بیشتر قسمت‌های آن به دستور عباس میرزا و توسط امیر احمدخان دنبلی در اوایل دوره قاجاریه ساخته شده است.
بازار خوی در دوران صفوی یکی از مهم‌ترین مراکز تجاری آذربایجان بود که به‌واسطه قرارگیری در مسیر جاده ابریشم یکی از مراکز تجاری و صادراتی کالاهای ایرانی بوده است.
این بازار یکی بزرگترین بازارهای تاریخی کشور به‌شمار می‌رود که شامل چندین سرا، مدرسه، مسجد و حمام است، ورودی بازار همانند بازارهای تاریخی از دروازه سنگی ساخته شده که یکی شاهکارهای معماری ایرانی است.
بازار از طریق راسته اصلی به راسته‌های فرعی، دالان‌ها، چهارسوها، میدان‌ها و سراها و دیگر مکانهای مذهبی و فرهنگی دسترسی پیدا می‌کند، وجود چهار سرای منحصرد به فرد ازجمله سرای خان که یکی از زیبا ترین سراها است جلوه خاصی به این مجموعه داده است و وسعت و معماری ویژه آن هر بازدیدکننده را مجزوب خود می‌کند.
این بازار در ۲۴ خرداد ۱۳۶۶ با شماره ثبت ۱۷۲۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید، به عقیده بسیاری بازار خوی یکی از زیباترین بازارهای ایران بعد از بازار تبریز، اصفهان و شیراز است که به‌صورت مستطیلی‌شکل ساخته شده است.
کاروانسرای خان
پنج کاروانسرای زیبا در دل بازار سرپوشیده خوی وجود دارد که شامل کاروانسرای خان، کشمش‌چیلار، بلوسی، چیت‌ساز و کاروانسرای میرزاهاشم هستند، کاروانسرای خان در جوار بازار و در ضلع غربی آن قرار گرفته و مشرف بر خیابان طالقانی به‌شکل چهار ایوانی ساخته شده است.
اکنون دو ایوان آن در شمال و مشرق باقی مانده و درگذشته محل استقرار مسافران و دادوستد بازرگانان داخلی و خارجی بوده‌اند، ورود به کاروانسرا از در چوبی خیابان طالقانی امکان‌پذیر است که طبقه بالای آن را بالکن چوبی تشکیل می‌دهد، دو در دیگر در سمت شمال و مشرق با بازار ارتباط دارند، این کاروانسرا منسوب به احمدخان دنبلی حاکم خوی است که توانست با تامین امنیت و گشایش راه کاروان‌های تجاری به‌سوی خوی، ثروت را به این شهر سرازیر کند.
وجود مساجد متعدد از قبیل مساجد حجتیه، ملاحسن، حاجی‌بابا، شیخ، مطلب‌خان نشان از مذهبی بودن کسبه این بازار دارد.
چرا که در دوران نه چندان دور کسبه قبل از باز کردن مغازه توسط روحانیون درس المکاسب را یاد گرفته و به این طریق با یاد و نام خدا به کسب و روزی حلال مبادرت می‌ورزیدند.
به‌دلیل این پیشینه قوی فرهنگی کسبه بازاریان تاریخی رعایت انصاف و مشتری‌مداری را اصول کسب روزی حلال می‌دانند.
مسجد مطلب‌خان، بزرگترین مسجد روباز ایران
از میان مساجد ساخته شده در بازار خوی، یکی از مهم‌ترین مساجد، مسجد مطلب خان است که در مرکز شهر و ابتدای خیابان طالقانی قرار دارد، این بنا دارای ارتفاعی حدود ۲۰ متر با یک شبستان بزرگ روباز که دور تا دور آن از حجره‌های دو طبقه و شاه نشین رفیع و ایوانی بزرگ تشکیل شده است.
زمان اولیه ساخت این بنا منصوب به دوره ایلخانیان بوده که بعدها ویران شده و در سال ۱۲۵۵ هجری قمری توسط حاج مطلب خان یکی از نوادگان شیخ بهایی بازسازی شده است.
در بازار خوی مردم می‌توانند ضمن آشنایی با فرهنگ، معماری، آداب و رسوم سوغاتی‌های این شهر و آذربایجان از قبیل آجیل، تخم آفتابگران و کدو، لبنیات، گل محمدی، عسل و محصولات صنایع‌دستی مانند بافتنی‌های سنتی، فرش ریزماهی، زین و یراق را خریداری کنند.
صرف کباب سنتی ۲۵۰ ساله در بازار خوی
کباب سنتی خوی که در فهرست میراث نامملوس کشور نیز به ثبت رسیده در بازار خوی مشتریان زیادی دارد و پخت کباب در این بازار قدمت ۲۵۰ ساله داشته و هرکسی که پا به این بازار می‌گذارد بدون خوردن کباب نمی‌تواند از آن خارج شود.
گزارش از عزیز میرزایی، رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خوی
