آقا شیخ محمد خیابانی رئیس مجاهدین آذربایجان

همسر و فرزندان شیخ محمد خیابانی
شیخ محمد خیابانی در طول عمر خود ۲ بار ازدواج کرد. همسر اول او، دختر سید حسین خامنه‌ای، پدر سید علی خامنه ای رهبر جمهوری اسلامی ایران، و همسر دوم او که خیرالنساء نیک پندار نام داشت و به خانم‌آغا ملقب بود نیز دختر عموی شیخ محمد بود.

شیخ محمد خیابانی ۶ فرزند به نام‌های فاطمه، محمود، ربابه، حسن، هاشم و محمد داشت.

زندگی سیاسی شیخ محمد خیابانی
محمد خیابانی پس از پیروزی مشروطه در سال ۱۲۸۵ هجری شمسی، با عضویت در انجمن ایالتی تبریز و همچنین در جریان محاصره تبریز، در دفاع از شهر نقش مهمی ایفا کرد. شیخ محمد خیابانی بعد از خاتمه سلطنت محمدعلی شاه قاجار به نمایندگی مردم و مجلس شورای ملی، با رأی چشم گیر انتخاب شد.

شیخ محمد خیابانی در سال ۱۲۸۸ به عنوان نماینده مردم تبریز برای مجلس دوم انتخاب شد. خیابانی با موضع گیری های آگاهانه و ضد استبدادی و ضد استعماری، در کنار آیت اللّه مدرس به دفاع از مردم ستم دیده ایران پرداخت.

شیخ محمد خیابانی و مبارزه با استعمار
زمان خیابانی اوضاع ایران، به علت استعمارگری‌های روسیه، انگلیس و آلمان، به هم ریخته بود. اولین حرکت خیابانی، “مخالفت با اولتیماتوم روسیه در مجلس دوم طی یک نطق بلند یک ساعته” بود. به همین دلیل بود که خیابانی برای فرار از دستگیری توسط وثوق الدوله، نخست وزیر قاجاری، به خراسان رفت و به کار تجارت پرداخت. شیخ محمد خیابانی با تاج گذاری احمدشاه به تشکیل مجالس فلسفی مشغول شد و افراد و گروه‌هایی را به دور خود جمع کرد. محمد خیابانی، با قرارداد وثوق‌الدوله با دولت انگلستان (قرارداد ۱۹۱۹)، که طبق آن تمامی امور کشوری و لشکری ایران زیر نظر مستشاران انگلیسی و با مجوز آنان صورت می‌گرفت، نیز به مبارزه برخاست از نظر شیخ محمد خیابانی حکومت مرکزی ایران ضعیف و وابسته به خارجی‌ها بود. او که می‌خواست با این اوضاع استعماری مبارزه کند تنها راه را در جنبش و مقاومت در برابر دخالت نیروهای خارجی می‌دانست. از این رو، بعد از قبول قرارداد ۱۹۱۹ از سوی دولت ایران، قیامی را در تبریز به پا کرد.

قیام شیخ محمد خیابانی
تصویب قرارداد ۱۹۱۹ وثوق الدوله و کشتار قوای روس در تبریز و اولتیماتوم روسیه به ایران و همچنین اعلام انحلال حزب دموکرات آذربایجان توسط وثوق الدوله از عواملی بودند که در نهایت منجر به شکل گیری قیامی توسط شیخ محمد خیابانی علیه دولت مرکزی شدند.

قیام در تاریخ ۱۶ فروردین ۱۲۹۹ آغاز گردید و پیش زمینه آن اعتراض و برگزاری جلسات سخنرانی بعضی از اعضا کمیته تبریز حزب دموکرات آذربایجان به سیاست‌های دولت مرکزی و قرارداد ۱۹۱۹ بود.

عصر ۱۷ فروردین که شلوغی‌ها شدت گرفته بود و معترضین زیادی در خیابان‌ها بودند قوای نظمیه عقب نشینی کردند و اداره نظمیه به دست حزب دموکرات آذربایجان افتاد. شیخ محمد خیابانی در عرض دو روز نهادهای دولتی تبریز را به تصرف خود درآورد. قیام بیش از پنج ماه ادامه داشت و توانست دولت آزادیستان (سرزمین آزادی) را تأسیس کند.

شیخ محمد خیابانی چگونه کشته شد؟
نهادهای دولتی تبریز را به تصرف خود درآورد و شهر را از دست دولتیان خارج ساخت. قیام بیش از پنج ماه ادامه داشت. او دولت آزادیستان را تأسیس کرد.

مخبرالسلطنه هدایت از سوی دولت مرکزی به ولایت سرزمین آذربایجان منصوب شد. به فرمان او، قزاق‌ها قیام‌گران را سرکوب نمودند. خیابانی که انتظار درگیری با مخبرالسلطنه که از مخالفان قرارداد بود را نداشت، غافلگیر شده و در خانه یکی از دوستانش کشته شد.

قبر شیخ محمد خیابانی
پیکر شیخ محمد خیابانی را پس از مرگ به مقرّ فرمانروایی مخبرالسلطنه منتقل کرده و در گورستان امامزاده سید حمزه دفن کردند. چند ماه پس از شهادت خیابانی، خانواده‌اش بقایای پیکر او را به تهران منتقل کرده و در حرم حضرت عبدالعظیم (ع) در شهر ری به خاک سپردند.

مزار وی در صحن باغ‌طوطی و در نزدیکی مزار ستارخان قرار دارد.

به مناسبت 14 مرداد سالروز صدور فرمان مشروطیت