به گزارش صاحب دیوان، در این ویژه برنامه «کریم میمنت نژاد»، نویسنده و محقق تاریخ تبریز به عنوان سخنران مراسم درباره تاریخ اسطوره‌ای شب چله به سخنرانی پرداخت.
میمنت نژاد با اشاره به اینکه شب چله در بین ملت آذربایجان پیشینه غنی دارد، گفت: در بین ایرانیان قدیم نیز شب چله جایگاه اسطوره‌ای داشته و ارتباط مستقیمی با مهرپرستی دارد. مهر به معنی ایزد مطرح بود، ایزد پیمان‌ها و وفاداری‌ها که بر تمامی مهرها و پیمان‌ها نظارت می‌کرد. آیین مهر جایگاه خاصی در ایران قدیم داشته و معبدهای آن نیز در کشور موجود است. اکثر معابد مهر یا در کنار رودخانه احداث شده‌اند و یا اینکه حتما دریچه‌ای یا روزنه‌ای داشته‌اند تا چهار ایزد آسمانی که به آن باور داشتند در مراسمات حضور داشته باشند.
وی با بیان اینکه پژوهشگران بسیاری خلقت و یا حیات انسان کنونی به عنوان انسان متفکر را منطقه آذربایجان می‌دانند، ادامه داد: زمین در زیر آب های اقیانوس‌ها دفن شده بود، یخ ها آب می‌شوند و خشکی دوباره پدیدار میشود. قاره آسیا به عنوان اولین قاره ای است که از زیر آب بیرون می‌آید. مناطق جنوبی قفقاز نیز به عنوان اولین مناطقی است که نمایان میشود. مناطق جنوبی قفقاز نیز همین آذبایجان ماست. پس باید برخی از ریشه های اسطوره‌ای را در این منطقه جستجو کنیم.
پژوهشگر تاریخ تبریز با اشاره به روایت خلقت انسان توسط آشیق‌های آذربایجان گفت: یکی از مهمترین راویان نحوه خلقت جهان آشیق‌ها هستند. در فرهنگ ملت آذربایجان آشیق‌ها وظیفه داشتند در قالب ابیات و اشعار نوع خلقت جهان و خلقت انسان متفکر را روایت کنند تا این روایت نسل به نسل منتقل شود. داستان اصلی و کرم نیز درواقع بیان سه هزار ساله سوم از داستان خلقت 12 هزار ساله انسان را روایت می‌کند که آشیق‌ها اشعار آن را نیز می‌خوانند.
میمنت نژاد با اشاره به اولین مسکن انسان اولیه نیز ادامه داد: باید اولین مسکن ها را در جاهایی جستجو کنیم که خاک آتشفشانی داشته باشند تا قابل کندن باشند. در واقع جایی را می‌شناسیم که این ویژگی ها را دارد. در دامنه های سهند، جایی که ارتفاعی بیشتر از 2400 متر دارد و قابل دستکند است، روستای حیله ور.
وی با بیان اینکه «حیله‌ور» به عنوان یکی از اولین دستکندهای تاریخی بشری مطرح است اما اکنون به عنوان آغل گوسفندان استفاده میشود، گفت: در صحبت‌هایم اشاره کردم که اگر مکانی وجود داشته باشد که دورتادورش آبراهی داشته باشد و روزنه‌ای در سقفش، آن مکان معبد مهر است. انسان اولیه با دستکند مسکنی برای خودش درست می‌کند، آتش را مهار می‌کند و در وسط مسکن جای می‌دهد که اجاق نامیده میشود و روزنه ای برای خروج دود ایجاد می‌کند. در اسطوره‌ها گفته میشود که این روزنه برای حضور ایزدهایی آسمانی است اما امروزه می‌دانیم که اگر این روزنه‌ها وجود نداشت انسان اولیه از بین می‌رفت. همه مواردی که مطرح شد در حیله ور کاملا مشهود است. پس مسکنی که انسان اولیه برای خود ساخت با گذشت زمان تبدیل به مکانی مقدس و آییین شده است.
این پژوهشگر تاریخ با اشاره به معنی لغت چله بیان کرد: چله به تعبیری به معنی دریدن است. اگر کمانی را تا آخرین حد امکان قبل از شکستن خم کنیم چله نامیده می شود. اگر پشت پارچه سیاهی نوری وجود دارد و با کشیدن پارچه شکافی ایجاد میشود تا نوری عبور کند به این حد از کشیدگی چله می‌گویند. چله همان شفق است اولین روزنه های نور همان زایش دوباره خورشید که در اسطوره های آذربایجان داستان ساری گلین اشاره به همین واقعه دارد خورشید به اسارت گرفته شده را دوباره به حیات و تابندگی برمیگردانند و شروع این تابش مجدد خورشید از لحظه چله و انقلاب زمستانی است . رنگ قرمز نیز رنگ شفق است که در شب چله پاسداشت می شود.
در شب چله بغیر از خوردن میوه جات و آجیل ها به قصه های قدیمی نیز ارج نهیم قصه ها را از بزگترها بشنویم و آیین های قدیمی را به احترام پاسداریم.
قسمتی از سخنرانی «کریم میمنت نژاد» را در برنامه شب چله انجمن آیاز تبریز ببینید:
