چهاردهم تیرماه مصادف است با چهل و چهارمین سالگرد درگذشت استاد بزرگ خوشنویسی ایران، استاد میرزا طاهر خوشنویس و نوشتار حاضر به همین بهانه تنظیم یافته است.

از بخت‌بلند، دبیر هنرمان در دبیرستان ابوریحان تبریز در آغازین سال‌های دهه هفتاد، انسانی متواضع و هنرمند بود. آن روزها فقط اسمش را یاد گرفته بودیم: "آقای فرزبود" تکه گچی به دست می‌گرفت و بر روی تخته‌سیاه بزرگ کلاس به هوای سرمشق دادن بما هنرنمائی می‌کرد و تحسین و حیرتمان را برمی‌انگیخت، اهل شعر هم بود، به یاد دارم روزی بیتی بدین مضمون زمزمه می‌کرد: 

                              مردی که خطش نفیس باشد     آن طاهر خـوشنـویـس باشد

اولین نویسنده صاحب نامی که اقدام به راه‌اندازی کتابفروشی کرد محمدعلی تربیت (۱۲۵۶-۱۳۱۸ش.) بود. او ۱۲۲ سال پیش یعنی به سال ۱۳۱۶قمری به همراه سیدحسن تقی‌زاده، میرزا سیدحسین‌خان عدالت و سیدمحمد شبستری کتابفروشی در شهر تبریز تأسیس می‌کند و نام آنرا «تربیت» می‌گذارد. 

بسیارند نویسندگان صاحب نامی که بعد از محمدعلی تربیت قدم در این راه نهادند. بزرگانی چون عبدالرحیم خلخالی (کتابفروشی کاوه)، حبیب الله آموزگار(کتابفروشی گنج دانش)، محمدتقی بهار(کتابفروشی دانشکده)، محمدحسین رکن‌زاده آدمیت (کتابفروشی آدمیت)، رحیم زهتاب‌فرد (کتابفروشی دانش)، ابراهیم گلستان (کتابفروشی روزن)، کریم و گلی امامی (کتابفروشی زمینه)، شیرین اتحادیه (کتابفروشی آزاد)، لیلی گلستان (کتابفروشی ایران) و … 

حرفه کتابفروشی حرفه‌ای جذاب و دوست‌داشتنی برای خیلی‌هاست حتی آنها که اهل کتاب نیستند. اما وقتی اهل کتاب باشی جذابیت این حرفه برای تو دو چندان که چه عرض کنم صدچندان است. 

اینگونه است که روزی تصمیم می‌گیری دانسته با وجود همه مصائب و مشکلات و … خودت را به شکل مازوخیستی در این عذاب شیرین غرق کنی، با اینکه خیلی به آینده‌اش خوش‌بین نیستی! 

طی چند سال اخیر داستان نویسان و مترجمان شناخته شده‌ای راه اسلاف خود را پیش گرفته و پا به عرصه حرفه کتابفروشی گذاشته‌اند.

یوسف علیخانی جان کتابفروشی آموت را در مرزداران راه انداخت، سرکار خانم فرشته احمدی و محمد حسینی بزرگوار به کتابفروشی چهل کلاغ را در ارگ تجاری تجریش افتتاح نمودند، حسن محمودی دوست داشتنی هم کتابفروشی ستارا را در مگامال اکباتان راه اندازی کرد وعنقریب است که سرکار خانم ضحی کاظمی نیز کتابفروشی راما را در مجتمع تجاری بزرگمهر تهران افتتاح نماید. 

متاسفانه طی حدود ۲ سالی که از افتتاح این کتابفروشی‌ها می‌گذرد، هنوز فرصت نکرده‌ام به این کتابفروشی‌ها سر بزنم و از این بابت شرمنده دوستان و بزرگواران دیده و نادیده خود هستم، اما اخبار تک تک این کتابفروشی‌ها را پیوسته دنبال می‌کنم و یقین دارم که بواسطه آگاهی این عزیزان به کتاب، و عمری که در راه کتاب صرف نموده‌اند قطعا کتابفروشی‌های خوب، حرفه‌ای و دوستداشتنی برای اهالی شهر تهران ایجاد کرده‌اند. 

دستمریزاد 

امیدوارم که مردم و اهل کتاب قدر این داشته‌ها و تلاش‌ها را بدانند و به سهم خود برای نگاهداشتش سهیم باشند.

مجید جلیسه

عبدالملک بن مروان پنجمین خلیفه اموی پس از مرگ پدرش مروان بن حکم به خلافت رسید و ۲۱ سال حکومت کرد. ضرب سکه‌های نقره (درهم) عرب‌ساسانی تا زمان عبدالملک بن مروان در سال 79 قمری ادامه داشت و پس از این تاریخ سکه‌هاى اسلامى بدون تصویر جایگزین آن شدند. نخستین سکه طلا (دینار) بدون تصویر در سال 77 ضرب و دو سال بعد نیز ضرب سکه‌هاى نقره بدون تصویر رایج و بدین‌ترتیب ضرب سکه به سبک عرب‌ساسانى منسوخ شد. نخستین سکه‌های طلای با خط‌نگاری از زمان عبدالملک بن مروان رواج یافت. روی سکه‌های دوره خلافت بنى‌امیه تنها تاریخ و مکان ضرب درج می‌شد و در سوی دیگر سوره اخلاص بدون کلمه «قل» و تنها با عبارت «الله احد الله صمد لم یلد و لم یولد و لم یکن له کفواً احد» دیده می‌شد.

نام پدرش احمد و فعالیتش را در سال ۱۲۷۵قمری با انتشار کتاب «ديوان مجنون شاه قراجه داغي» نوشته ابوالقاسم ، مجنون بن محرم ، قراچه‌داغی و متخلص به  نباتی (1191 - 1262 ق) آغاز می‌کند. 

کم کم با انتشار آثاری ارزشمند و شاخص شعر و ادب، اخلاق، فقه، حدیث، لغت، تفسیر و …به عنوان ناشری شناخته شده در ایران و حتی کشورهای همسایه مانند عراق می‌گردد. به شکلی که برخی از آثار منتشره او به جهت کیفیت تصحیح، خط و چاپ مورد استقبال طلاب علوم دینی نجف و کربلا قرار می‌گیرد. کتاب «شرح لعمه» او که  میرزا کاظم تبریزی کتابت نموده  با حاشیه‌های فراوان تو در تویش هنوز هم محل توجه طلاب است. از پرچاپ‌ترین کتابهای این ناشر می‌توان به جامع المقدمات، حاشیه معالم‌الدین، صیغ العقود، معالم الدین وملاذ المجتهدین، آداب المتعلمین و ده‌ها کتاب دیگر اشاره نمود که بارها و بارها چاپ و انتشار یافته است. 

اما اوج هنر و ارزشمندی فعالیت حرفه‌ای حاج ابراهیم تبریزی انتشار کتاب بزرگ بحارالانوار علامه مجلسی است، کتابی مهم اما حجیم که انتشار آن کار هر ناشری نبود. انتشار بحارالانوار هم نیاز به یک تیم حرفه‌ای و کارکشته از مصحح و کاتب و چاپچی و … داشت و از طرف دیگر نیاز به سرمایه‌ای زیاد، کاری که حاج ابراهیم توانست در شهر تبریز به سامان کند و البته تقریبا همزمان با او در تهران نیزتاجر معروف حاج امین الضرب به مدد سرمایه هنگفتش طی ده سال این کتاب را چاپ می‌کند. 

حاجی ابراهیم تبریزی در مدت ۳۰ سال فعالیت خود  بیش از  ۱۰۰ عنوان اثر چاپ و منتشر کرد، که البته انتشار این تعداد اثر در آن دوره کاری بمراتب سخت بوده و حاجی ابراهیم در میان ناشران شهرستانی از این حیث اول است.  

مرحوم حاج ابراهیم در هفدهم ماه مبارک رمضان سال ۱۳۰۵قمری دار فانی را وداع گفت و بعد از او پسر ارشدش مشهدی احمدآقا مسیر پدر را ادامه داد و تا سالها این خاندان به کار نشر کتاب در شهر تبریز مشغول بودند.

مجید جلیسه

با تاسف و تالم فراوان باخبر شدیم حاج حسن سخاوی، موسس چاپ امید تبریز و شرکت تعاونی چاپخانه‌داران آذربایجان‌شرقی دار فانی را وداع و ندای حق را لبیک گفته است.

از خداوند متعال برای آن عزیز سفرکرده طلب مغفرت نموده و برای خانواده بزرگوارشان صبر جمیل مسئلت می‌نماییم.

 حاج حسن سخاوی فرزند ابوالفضل در سال 1327 در محله شتربان (دوه‌چی) تبریز چشم به جهان گشود. تحصیلات ابتدایی را در مدرسه انوری در بازارچه شتربان گذراند و در مدرسه محمدیه ادامه تحصیل داد، در 13سالگی با علاقه زیادی که به چاپ و چاپخانه داشت شروع به کارگری در یکی از چاپخانه‌های تبریز کرد، علیرغم اینکه پدر بزرگوار ایشان مغازه بزرگی در تیمچه حاج ابوالقاسم بازار تبریز داشت ولی کارگری در چاپخانه را ترجیح داد. این شروعی در رسیدن به عشق و علاقه به صنف چاپ بود. 

حاج حسن خاطرات کارگری در چاپخانه را با قولی که به مادر داد شروع می‌کند، قولی که او را متعهد کرده بود اعلامیه ترحیم چاپ نکند و در عوض کارت عروسی دست مردم دهد.

دیدار و گفتگو با هنرمند نقاش جناب آقای کریم صدق روحی

به گزارش پایگاه تخصصی تاریخ و فرهنگ آذربایجان،صاحب دیوان در یکی از روزهای دی ماه 1398 در دیدار یکی از مفاخر هنر اصیل نقاشی تبریز جناب آقای استاد کریم صدق روحی از پیشکسوتان هنر نقاشی که عمری برای یاد گیری و یاددادن سپری کرده اند نشستیم.

به گزارش اختصاصی پایگاه تخصصی تاریخ و فرهنگ آذربایجان،صاحب دیوان استاد داود مستوفی زاده هنرمند مجسمه ساز که در سابقه درخشان خود ساخت چندین پیکره از مشاهیر فرهنگ و هنر سرزمین ایران را دارد حکایتی جالب در خصوص روزهایی که مجسمه شمس تبریزی را میساخت روایت میکنند که مشروح این حکایت به قلم ایشان ذیلا درج میشود.

میرزا حسن رشدیه پیر معارف ایران و بنیانگذار مدارس ایران به سبک امروزی

از سمت راست: ضیاءالدین رشدیه فرزند میرزا حسن،میرزا حسن رشدیه،آقای بینش پور از اقوام رشدیه

نشسته: نرگس رشدیه و عفت رشدیه دو تن از دختران مرحوم میرزا حسن رشدیه

شناسایی و منبع عکس:سرکار خانم بهدخت رشدیه

میرزا فتاح مجتهد تبریزی فرزند عالم مبارز، میرزا محمد علی شیخ الاسلام داش آتانی در سال ۱۳۰۲ هـ. ق در روستای داش آتان، از توابع تبریز دیده به جهان گشود. وی بعد از تحصیل دروس مقدماتی در زادگاه خویش، به تبریز مهاجرت نمود و بعد از فراگیری سطوح متوسطه نزد اساتید ممتاز حوزه علمیه تبریز، همچون آیت الله میرزا ابوالحسن آقا انگجی، برای تکمیل مراتب علمی و تحصیل سطوح عالی در سال ۱۳۲۳ هجری قمری به نجف اشرف هجرت کرد.آیت الله میرزا فتاح تبریزی بعد از اطلاع از شهادت مظلومانه پدر در نجف اشرف برای جاویدان ماندن حادثه شهادت پدر دانشمندش عنوان «شهیدی» را برای نام خانواده برگزید و از آن پس به «شهیدی» معروف گردید اقای کریم فیضی محقق و نویسنده علوم انسانی  به نقل از پدرشان حکایتی را بدین مضمون آورده اند:

"در زمان خیلی طاغوت، در تبریز عالمی بود به نام میرزا فتاح شهیدی (نمی نویسم آیت الله چون واقعا این عناوین سر از هجو درآورده) که نزدیک یکی از مساجد بازار بزرگ نماز میخواند و درس میداد. آن مسجد به نام »شهیدی» روبروی چاپخانه اخوی ما موجود است

یک روز چند نفر از کاسبهای بازار به ایشان خبر دادندکه آخوندی، از فلان مغازه چیزی برداشت، ما خجالت کشیدیم برخورد کنیم. آقای شهیدی گفت: بروید که آخوند دزدی نمیکند

اتفاقا آخوند مربوطه چند روز بعد دوباره دزدی فرمود. دوباره کاسبها آمدند پیش آقا میرزا فتاح شهیدی . ایشان دوباره گفت: آقایان اشتباه میکنید. آخوند دزدی نمیکند. بروید!

بار سوم که پیشش آمدند تا خواستند بگویند که: آخوند...; آقای شهیدی گفت: میتوانید آن شخص را پیش من بیاورید؟ دو نفر از کاسبها که فرز بودند رفتند آن شخص معمم را از آن سر بازار آوردند که چیزی هم زیر عبایش زده بود و از آمدن استنکاف میکرد.

آقای شهیدی تا آن شخص را دید، دستش را دراز کرد  عمامه از سرش برداشت، رو کرد به کاسبها و دیگر حاضران در مسجد، این جمله را گفت:

آقایان! این جناب، این دو متر پارچه را هم از ما دزدیده بود. ما حقمان را گرفتیم، شما هم حقتان را بگیرید!

تکمله: این واقعه را در کودکی، خودم از مرحوم پدرم شنیدم وقتی مرا هم با خودش به بازار میبرد. او هم یا خودش در زمان میرزا فتاح از نزدیک مطلع شده بود یا از مطلعین شنیده بود. خلاصه، قطعی است."

بعد از وفات این عالم بزرگ در آذرماه 1331 شمسی  تشییع باشکوهی در تبریز برگزار شد که آقای جعفر خسروطبع تصاویر این تشییع را عکاسی نموده اند و اخیرا توسط پایگاه فرهنگ و تاریخ دیار کهن منتشر شده است.

چهار نفر ردیف اول:حاج اسد اقا بقال زاده،میرصادق آقا سید قیاسی،حاج محمدباقر عمواوغلی،حاج اسماعیل شرکا صاحب میهن تور 1331/9/13

 اين روزنامه در تبريز به مديري شيخ محمد خياباني تأسيس و ظاهراً شمارة اول آن در جمادي‌الآخر 1335ق منتشر شد و انتشار آن تا قتل خياباني (1338ق)، به طور هفتگي و با چاپ سربي ادامه يافت. مرحوم تربيت در اثر خود «دانشمندان آذربايجان» مدير اين روزنامه را ابوالقاسم فيوضات و شيخ محمد خياباني ذكر مي‌كند. محمدعلي بامداد نيز تاريخ تأسيس روزنامه را 1337ق مي‌داند. اين روزنامه به منظور تنوير افكار و ترويج مسلك و مرام كميتة انجمن ايالتي منتشر مي‌شد و ارگان اين فرقه بود. ميرزا تقي‌خان رفعت (مدير مجلة آزاديستان) سردبيري آن را به عهده داشت و از نويسندگان آن بود.سلسله مقالات «آزادي‌ها» به قلم او در اين روزنامه به چاپ مي‌رسيد.(منبع دانشنامه ایران زمین)

اسناد از آرشیو اختصاصی دکتر فرامرز خیابانی اصل نوه شهید محمد خیابانی