صاحب‌دیوان، پایـگاه خبــری و تحلیلی تاریخ و فـرهنگ ایران

پارس وی دی اس
پنجشنبه, 9 فروردین, 1403

میرزا آقا تبریزی

از زندگی میرزاآقا اطلاعات کمی در دست است و از نامه‏هایش به میرزا فتحعلی آخوندزاده درمی‏یابیم او اهل تبریز بوده، به زبان‏های روسی و فرانسوی آشنایی داشته است و پس از افتتاح دارالفنون با عنوان مترجم معلمین اطریشی مشغول به کار بوده است.  احتمال این نظریه که میرزاآقا از طریق تمثیلات آخوندزاده با تئاتر آشنا شده باشد بسیار زیاد است؛ در ابتدا قصد داشت آن را به زبان فارسی ترجمه کند اما صرف نظر کرده و خود به نوشتن تمثیلاتی به همین سبک پرداخت.

چهره‏ ی نخستین نمایشنامه نویس فارسی زبان تا سال 1955 در هاله‏ای از ابهام بود چرا که سه نمایشنامه‏ی او منسوب به میرزاملکم خان بود، تا اینکه در سال 1955 میلادی، «آ.ع. ابراهیموف» پژوهشگر آذربایجانی با انتشار آرشیو اسناد و نامه‏های میرزا فتحعلی آخوندزاده پرده از این راز برداشت و معلوم کرد این نمایشنامه‏ها متعلق به میرزاآقا تبریزی است. «سرگذشت اشرف خان عربستان»، «سرگذشت شاهقلی میرزا در کرمانشاه»، «طریقه‏ی حکومت زمان خان در بروجرد»، «قصه‏ی عشقبازی آقاهاشم خلخالی و سرگذشت آن ایام» و «حکایت حاجی احمد»، پنج نمایشنامه‏ای هستند که توسط میرزاآقا تبریز نوشته شده‏اند و با توجه به تاریخ رد و بدل شدن نامه‏ها میان میرزا آقا و میرزا فتحعلی، به نظر می‏رسد تاریخ نگارش چهار نمایش نخست، بین سال‏های 1287 و 1288 هجری قمری بوده است که بخشی از آن در روزنامه اتحاد به صورت پاورقی چاپ شده اما بدلیل به توپ بسته شدن مجلس و تعطیلی جراید ادامه نیافت و بعدها در سال 1340 هجری قمری، به نام میرزا ملکم خان به چاپ رسید. او در آثارش به کاربرد اجتماعی- سیاسی نمایش اندیشیده، خود را از محدودیت‏های تماشاخانه رها کرده و قصه و نمایش را در هم آمیخت.

ملک پور، جمشید. ادبیات نمایشی در ایران. 1385. جلد اول. تهران: انتشارات توس.

آرین پور، یحیی. از صبا تا نیما. 1379. تهران: زوار.

رضوانه امامی‌پور

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

یادداشت