وقتی وارد آرامگاه می‌شوید، کاملا مشخص است که مقبره مرمت شده و از این مجموعه مراقبت و محافظت می شود. نه تنها سر سنگ شیخ نعیمی، بلکه دو فرد دیگر نیز وجود دارد. کتیبه باستانی در ورودی مجموعه حاوی اطلاعاتی درباره مقبره است. بازسازی ها بسیار ظریف و بدون دستکاری تاریخ انجام شده است. مهم نیست که از کدام سمت به آرامگاه نگاه کنید، مهم این است که در این مکان، هفت قرن تاریخ به یادگار مانده است. یک کتاب قرآن در قفسه روی دیوار وجود دارد. از در که وارد می شویم، در دو طرف سرسنگ های باستانی وجود دارد. با عبور از بین دو قبر و ورود به اتاق، می‌توان آرامگاه نعیمی را در وسط مشاهده کرد. در اطراف قطعات سنگی از قرون گذشته وجود دارد.
عبادتگاه همگان یا معمایی که از هفت قرن پیش حل نشده است
فضل الله نعیمی، فضل الله بن ابومحمد نعیمی عالم، شاعر، فیلسوف و صوفی بود که فرقه حروفی را تأسیس کرد. بر اساس برخی منابع تاریخی، فضل الله سال 740 قمری در استرآباد (گرگان) به دنیا آمد. وی از دوران جوانی همواره در سفر بود و مدتی هم ساکن تبریز شد. از شاگردان فضل‌اللَّه مى توان به سید عمادالدین نسیمى و شیخ ابوالحسن اصفهانى، معروف به على الاعلى اشاره کرد. می توان گفت او نماینده برجسته اندیشه هنری و فلسفی آذربایجان در دوره تیمور گورکانی بود.
در آن دوره، حروفیه با همدلی فراوان مردم محلی مواجه شد، اما مخالفان این جریان کم نبودند. نهضت فضل الله نعیمی به سرعت در حال گسترش بود. از نظر حروفیان ظهور خداوند در انسان آشکار می‌شود و خداوند در هر ذره‌ای وجود دارد. نعیمی در آثار خود پیروان خود را به قیام فرا می‌خواند و آنچه که بیان می‌کرد با دستورات و اندیشه‌های جریان مذهبی حاکم مطابقت نداشت.
آثار اصلی فضل از جمله «جاویدان نما» یا «جاویدان کبیر»، «وصیت» در آذربایجان نوشته شده است. او در کنار این آثار «مهابات نامه»، «عرش نامه»، «اسکندارنامه» و آثار دیگری نیز دارد. فضل آخرین اثر خود «وصیت نامه» را پیش از اعدام در خاک آذربایجان نوشت.
محبوبیت روزافزون فضل الله و فرقه‌ای که ایجاد کرد، امیر تیمور (تیمورلنگ) را به شدت نگران کرد ولی شیخ همواره دردسری برای مقامات وقت محسوب می‍‌‌شد. در سال 796 قمری (در برخی منابع در سال 798) نعیمی در قلعه الینجه اعدام شد. به گفته محققان، نعیمی توسط میرانشاه پسر امیر تیمور اعدام شد و جسد وی به قسمت های مختلف قطعه قطعه شد. اعضای بدن نعیمی توسط مریدانش جمع آوری شد و در پشت قلعه الینجه دفن گشت. بر اساس ادعاها حتی از امیر تیمور برای ساخت مقبره بر سر قبر هم اجازه گرفتند.
بر اساس روایتی دیگر، محل دفن نعیمی آرامگاه یکی از پیرهای مقدس قبل از وی بوده است. در آن زمان، همان گونه که پیروان نعیمی بسیار بودند، عده ای نیز او را «کافر یا بدعت گذار» نامیده بودند و از اینرو همواره امکان تخریب قبر نعیمی وجود داشت. به همین دلیل شیخ را در آرامگاه پیری که در آن زمان بسیار مقدس می‌دانستند، دفن کردند تا کسی به قبر او آسیبی نزند. به روایتی دیگر نعیمی اصلاً در این مکان دفن نشده است.
اما در تحقیقات انجام شده در مکان موجود، یک بقعه و 3 قطعه سنگ متعلق به نعیمی کشف شد. ابیاتی از غزل «افندیم» نسیمی که به نعیمی تقدیم شده است بر روی آنها نقش بسته بود. نمادهای حروفی مانند «خورشید دین» و «گل انار» در غزلی که روی سنگ ها نقش بسته بود، پیدا شد. به این ترتیب این حقایق ثابت کرد که نعیمی در مکان کنونی دفن شده است. اهالی روستا نیز ادعا می کنند که این مکان همیشه به عنوان عبادتگاه مورد بازدید بوده است. اهالی می گویند؛ در گذشته در این مکان قربانی می کردند و مردم نذورات پخش می‌کردند. حتی از مناطق مختلف آذربایجان گردشگران زیادی برای زیارت می آمدند.
سالن بزرگی نیز در این مجموعه برای نشستن و اقامه نماز بازدیدکنندگان ساخته شده است. کسانی که به دیدار نعیمی می آیند می توانند در اینجا نماز بخوانند. اگر زمانی سفری به نخجوان داشتید، حتما از این مکان دیدن کنید. سنگ قبرها، قطعات سنگی و دیوارهای این مجموعه تاریخی، شما را به گذشته های دور خواهد برد.
فضلی حق دیر واقفی اسراریمیز،
فضلی حق دیر قام و انواریمیز
فضلی حق گؤسترمیش ایدی کاریمیز،
فضلی حق دیر، فضلی حق معماریمیز.
بعد از بازدید از این مکان تاریخی این اشعار نسیمی در مورد شیخ فضل الله ناخودآگاه به ذهن خطور می‌کند.
گزارش از اسپوتینک آذربایجان
ترجمه مریم چرخ‌انداز
